Sejm rozbiorowy został zwołany przez trzech zaborców: Rosję, Prusy i Austrię w celu usankcjonowania pierwszego rozbioru Polski.
Pierwszy rozbiór Polski
Sytuacja Rzeczpospolitej w wieku XVIII była coraz bardziej rozpaczliwa. Kraj targany był wewnętrznymi sporami, do polityki wewnętrznej i zagranicznej cały czas wtrącała się Rosja, która w Polsce zgromadziła całkiem pokaźne grono popleczników.
Rosja wzmacniała swoją pozycję w ostatnich latach także względem innych państw. Wzrostu potęgi Petersburga obawiała się Austria, natomiast Prusy były zainteresowane chwilowym pokojem w Europie, gdyż były osłabione po niedawnej wojnie siedmioletniej. Król pruski Fryderyk nie chciał więc, aby doszło do konfliktu pomiędzy Rosją i Austrią, bo wówczas musiałby opowiedzieć się za jedną ze stron. Prusy wpadły więc na „sprytny” plan pokojowego rozwiązania sporów przy jednoczesnym powiększeniu stanu posiadania każdego zainteresowanego. Król pruski Fryderyk II zaproponował bowiem rozbiór terytorium Rzeczpospolitej pomiędzy trzy mocarstwa.
Możni z Rosji, Austrii i Prus ochoczo ten pomysł podchwycili. Zamierzano interweniować w Polsce pod pozorem „przywrócenia porządku” – konfederacja barska dała jeszcze ku temu dobry powód. Zaborcy głosili oficjalnie, że zamierzają „uratować” Polskę i jej obywateli przez anarchią, która panuje w kraju.
Porozumienie rozbiorowe, czyli pierwszy rozbiór Polski został oficjalnie podpisany 19 lutego 1772 roku w Wiedniu. Na początku sierpnia tego samego roku wojska trzech zaborców wkroczyły na ziemie Rzeczpospolitej. Porozumienie ratyfikowano 22 sierpnia.
Europa milczała. Głosy protestu odezwały się tylko w stosunkowo dalekiej Hiszpanii – zbyt dalekiej, aby mogła coś zmienić. Protestowali nieliczni intelektualiści, jak Edmund Burke.
Król Stanisław August Poniatowski próbował maksymalnie opóźnić zwołanie sejmu, który miałby zatwierdzić pierwszy rozbiór. Do Warszawy ściągnęły wówczas wojska trzech zaborców, które miały siłą wymusić na Polakach zwołanie sejmu. W końcu, pod przymusem, zgodzono się na obrady.
Sejm rozbiorowy
Do Warszawy zjechała rekordowo niska liczba posłów i senatorów – zaledwie nieco ponad 100 posłów i tylko 36 senatorów. Przedstawiciele sejmików litewskich w większości w ogóle odmówili udziału w sejmie rozbiorowym. Sejm zwołano 19 kwietnia 1773 roku.
Zaborcy niemal natychmiast przystąpili do działania – musieli mieć pewność, że decyzje sejmu będą po ich myśli. Utworzyli więc „fundusz korupcyjny”, w którym gromadzono łapówki dla posłów. Niedługo później 60 posłów było już przekupionych przez wrogie mocarstwa. Aby sejmu nie zerwano, na jego czele postawiono zaś „człowieka Rosji”, Adama Ponińskiego.
W opozycji wobec zaprzedanych posłów stanęli stosunkowo nieliczni, na czele z Tadeuszem Reytanem i Samuelem Korsakiem. Wspierali ich: Franciszek Jerzmanowski, Stanisław Kożuchowski, Rupert Dunin, Jan Tymowski, Józef Zaremba, Michał Radoszewski, Ignacy Suchecki, Tadeusz Wołodkowicz, Stanisław Bohuszewicz. Ich opór był jednak daremny. Rosja zaczęła grozić spalaniem Warszawy, jeżeli sejm nie podejmie „właściwej” decyzji. Kilku senatorów aresztowano, a później wywieziono na Syberię. Doszło też do kilku egzekucji najbardziej opornych wobec ratyfikacji rozbiorów.
18 września 1773 roku grupa 99 posłów, oddanych zupełnie zaborcom, podpisała traktaty rozbiorowe.
Zmiany
Sejm rozbiorowy, oprócz ratyfikowania zmian terytorialnych Rzeczpospolitej, wprowadzał także pewne zmiany ustrojowe, np. powoływał Radę Nieustającą i Komisję Edukacji Narodowej. Ustalono także jednolity podatek, unowocześniono wojsko i ograniczono władze hetmanów; ograniczono ponadto prawa wyborcze wobec wyznawców innych, niż katolicyzm religii. Władza królewska została ograniczona; królowi odebrano jego i tak nieliczne kompetencje.
Sejm rozbiorowy obradujący od kwietnia 1773 roku był jednym z pierwszych kroków do całkowitej likwidacji państwa polskiego. Został on zakończony dopiero 11 kwietnia 1775 roku, po niemal dwóch latach.
Rzeczpospolita straciła około 211 tysięcy kilometrów kwadratowych terytorium i około 4-5 milionów mieszkańców.
Czytaj też:
Konfederacja barska – dobre intencje czy pogrzeb Rzeczpospolitej?Czytaj też:
Okopy Świętej Trójcy. Twierdza-symbol pomiędzy Dniestrem a ZbruczemCzytaj też:
Edmund Burke. Największy wróg rewolucji francuskiej. Ojciec konserwatyzmu