Jan Krzeptowski znany jako Sabała to jedna z najbardziej znanych postaci w dziejach Zakopanego. Należy on, obok Tytusa Chałubińskiego i księdza Józefa Stolarczyka do tak zwanych „legendowych postaci zakopiańskich”.
Symbol Podhala
Górale ze swoją wyjątkową, charakterystyczną kulturą, odrębną gwarą, muzyką i zwyczajami byli istotnym elementem, którzy przyciągał ludzi na Podhale może nawet bardziej, niż same Tatry. Jednym z takich ludzi był Jan Krzeptowski „Sabała”.
Sabała urodził się 26 stycznia 1809 roku w Zakopanem. Miejsce urodzenia Krzeptowskiego, zwane obecnie chatą Sabały, jest miejscem chętnie odwiedzanym przez turystów. Chata znajduje się dość blisko Sanktuarium Matki Bożej na Krzeptówkach oraz szlaku znanego jako Ścieżka pod Reglami.
Sabała był świadkiem wielu zmian, jakie następowały na Podhalu przez cały XIX wiek. Jan Krzeptowski przeżył 85 lat, zmarł w 1894 roku. Został pochowany w symbolicznym, jak on sam miejscu, na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.
W młodości Krzeptowski parał się… kłusownictwem i rozbójnictwem. Dość szybko jednak porzucił te mało chlubne zajęcia. W roku 1846 Jan Krzeptowski brał udział w powstaniu chochołowskim. Po jego klęsce został umieszczony przez Austriaków w areszcie.
Krzeptowski spędził wiele czasu na tatrzańskich szlakach, nie tylko podczas kłusowniczych polowań, ale przede wszystkich w trakcie eksploracji najwyższych szczytów. Jak podają rozmaite przekazy Sabała doskonale orientował się w topografii Tatr. Był jednym z pierwszych przewodników tatrzańskich, niektórzy uznają go także za pioniera taternictwa.
Bajarz, gawędziarz
Wiele ze swoich wędrówek Sabała odbył u boku Tytusa Chałubińskiego, którego poznał w 1873 roku. Obaj dokonali pierwszego wejścia na Rysy od strony Morskiego Oka. Wraz z Chałbińskim przewędrował zresztą dużą część Tatr. Sabała był nieodłącznym uczestnikiem wycieczek organizowanych przez Chałubińskiego (uznawanego za pierwszego popularyzatora Tatr i Zakopanego).
Jak później wspominała pasierbica Tytusa Chałubińskiego, Elżbieta Bończa-Tomaszewska, Sabała tak mówił o Chałubińskim: „Doskonale pamiętam, jak Sabała powiedział do mnie: »Pan profesor to nieziemski człek. Nogami on tu, ale serce jego w niebie«”.
W czasie wypraw Sabała opowiadał uwielbiane przez wszystkich gawędy grając przy tym na góralskich „skrzypcach”, czyli złóbcokach. Do dnia dzisiejszego melodie wygrywane na tym instrumencie zwane są zresztą „sabałowymi nutami”. Muzyka Krzeptowskiego była wyrazem jego spojrzenia na świat. Stała się ona inspiracją dla wielu wielkich polskich twórców takich jak Ignacy Jan Paderewski, Karol Szymanowski czy Jan Kleczyński.
Historie opowiadane przez Jana Krzeptowskiego po dziś dzień są wyjątkowym elementem dziedzictwa kulturowego Podhala oraz źródłem wiedzy o przeszłości tego regionu.
Krzeptowski przyjaźnił się także z innymi znanymi postaciami z epoki. Wśród nich byli m.in. Stanisław Witkiewicz czy Helena Modrzejewska. Pomimo, że nie miał żadnego wykształcenia (był analfabetą), Sabała urzekał ludzi swoją osobowością i przyciągał muzyką.
Po śmierci Krzeptowskiego jego pomnik zaprojektował Stanisław Witkiewicz. Znajduje się on po dziś dzień w zimowej stolicy Polski. Witkiewicz zajął się również gromadzeniem bogatej spuścizny Sabały. Choć bajarz sam nie spisywał swoich opowieści i pieśni, Witkiewicz zebrał je i utrwalił dla potomnych. Twórczość Sabały inspirowała także innych artystów. Jego opowieści stały się niezwykle ważną częścią licznych dzieł, tj.: Sabałowa bajka” (Henryk Sienkiewicz), „Na przełęczy” (Stanisław Witkiewicz), „Legenda Tatr” (Kazimierz Przerwa – Tetmajer”, „Przez co Sabała omijał jarmark w Kieżmarku” (Władysław Orkan), „Bajki według opowiadań Jana Sabały Krzeptowskiego z Kościeliska” (Bronisław Dembowski) oraz „Sabała- portret, życiorys, bajki, powiastki, piosnki, melodie” (Andrzej Stopka Nazimek).
Czytaj też:
Góry zabierają najlepszych. Jak zginął Jerzy KukuczkaCzytaj też:
Góra marzeń. Gajewski i Berbeka jako pierwsi zimą zdobywają ManasluCzytaj też:
Współczesne Pompeje. Jaki wpływ na losy świata miał wybuch indonezyjskiego wulkanu?Czytaj też:
QUIZ: Zakopane. Znasz historię stolicy Tatr? Sprawdź się!