Terytorium państwa stanowi warunek jego odrębności. Nie ogranicza się ono jedynie do powierzchni lądowej. Do terytorium państwowego zaliczamy także: obszar morski, przestrzeń powietrzną, a także obszary placówek dyplomatycznych za granicą. W jaki sposób może zmieniać się terytorium państwa?
Pojęcie terytorium państwa
Państwo sprawuje kontrolę nad wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym (do 12 mil morskich od wybrzeża). Może również posiadać prawa do wyłącznej strefy ekonomicznej i szelfu kontynentalnego. Państwo ma również suwerenność nad przestrzenią powietrzną do granicy kosmosu, chociaż jej dokładne określenie pozostaje kwestią umowną. Wnętrze ziemi obejmuje surowce naturalne i zasoby znajdujące się pod powierzchnią terytorium państwowego. Placówki dyplomatyczne to ambasady i konsulaty, które mimo że fizycznie są zlokalizowane na terenie innego państwa, są traktowane jako obszar należący do danego kraju na podstawie prawa międzynarodowego.
Państwo sprawuje władzę nad swoim terytorium poprzez władze centralne odpowiadające za politykę wewnętrzną i zagraniczną, samorządy lokalne zarządzające regionami, miastami i gminami oraz siły zbrojne, służby specjalne oraz porządkowe, które zapewniają integralność terytorialną i przestrzeganie prawa.
Sposoby zmiany terytorium państwa
Posiadanie przez państwo określonego terytorium nie jest prawem nienaruszalnym i niezmiennym. Do zmian w tym zakresie dochodzi na przestrzeni dziejów zarówno w sposób legalny, jak i sprzeczny z normami prawa międzynarodowego. Terytorium państwowe może zmieniać się w rezultacie rozmaitych procesów politycznych i prawnych – poprzez jego nabycie lub utratę. Najczęstsze sposoby objęcia lub utraty terytorium to cesja, okupacja, plebiscyt i aneksja.
Cesja to dobrowolne przekazanie terytorium jednemu państwu przez inne na podstawie umowy międzynarodowej. Przykładem jest sprzedanie Alaski przez Rosję Stanom Zjednoczonym w 1867 roku.
Okupacja oznacza zajęcie terytorium innego państwa siłą, bez zmiany prawnej jego przynależności. Przykładami są niemiecka okupacja Polski i innych państw europejskich podczas II wojny światowej czy japońska okupacja Korei w latach 1910–1945.
W formule plebiscytu ludność zamieszkująca dany obszar decyduje w drodze referendum, do którego państwa chce należeć. Przykładem był plebiscyt na Górnym Śląsku w 1921 roku.
Aneksja to z kolei jednostronne przyłączenie terytorium do innego państwa. Przykładem jest aneksja Krymu przez Rosję w 2014 roku. Kolejnej aneksji Moskwa dokonała we wrześniu 2022 roku w trakcie wojny, odbierając Ukrainie częściowo okupowane obwody doniecki, ługański, chersoński i zaporoski po przeprowadzenia na tych obszarach „referendum” – nieuznawanego przez społeczność międzynarodową.
Jest jeszcze dekolonizacja, czyli proces uzyskiwania niepodległości przez terytoria zależne. W XX wieku wiele krajów afrykańskich uzyskało suwerenność od europejskich mocarstw kolonialnych. Współcześnie mocarstwa co do zasady nie posiadają kolonii w sposób sformalizowany.
Czytaj też:
Okupacja Wysp Normandzkich. Jak Anglicy wydawali ŻydówCzytaj też:
Drugie powstanie śląskie. Polacy domagali się sprawiedliwości i równego traktowania