Okopy Świętej Trójcy to dzisiaj nazwa niemal mityczna. Wielu Polakom kojarzy się z czymś odległym, mało wyczuwalnym, ale jednak polskim. Jaka jest historia tego miejsca?

Budowa twierdzy

Budowa umocnień przy Dniestrze u ujścia rzeki Zbrucz rozpoczęła się już w 1664 roku. Twierdzę, nazwaną później Okopami Świętej Trójcy budować zaczęto kilka dekad później, 25 marca 1692 roku. Ujście Zbrucza do Dniestru było newralgicznym punktem na mapie Rzeczpospolitej. Miejsce to znajdowało się niespełna 7 kilometrów od Chocimia i 19 kilometrów od Kamieńca Podolskiego – twierdz zajmowanych przez Turków. Okopy Świętej Trójcy, razem z twierdzą nazwaną Szaniec Panny Marii miały kontrolować ruchy wojsk tureckich. Miejsce to – u zbiegu dwóch rzek – było dla powstania twierdzy niezwykle dogodne. Rzeki stanowiły naturalną barierę przed atakiem wrogów.

Fundatorem i pomysłodawcą był hetman wielki koronny Stanisław Jan Jabłonowski. Rozkaz utworzenia nad ujściem Zbrucza umocnień wydał Jan III Sobieski, którego Jabłonowski przekonał do swojego pomysłu. Budowa trwała około 6 tygodni.

Okopy Świętej Trójcy zostały zaprojektowane przez przez Tylmana z Gameren, architekta pochodzącego z Niderlandów, projektanta m.in. pałacu Krasińskich w Warszawie i pałacu Branickich w Białymstoku.

Do wnętrza Okopów prowadziły dwie bramy: Brama Lwowska i Brama Kamieniecka. „Obie bramy stanowiły dwupiętrowe budynki wysokości pięciu metrów, budowane z kamienia na planie prostokąta. Długość Kamienieckiej wynosi nieco ponad dwanaście metrów, szerokość zaś osiem, podczas gdy długość Lwowskiej to nieco ponad dziesięć, a szerokość osiem metrów. Odległość między bramami wynosi 480 metrów”. (histmag.org)

W 1692 roku załoga twierdzy liczyła łącznie około 4 tysiące żołnierzy. Dowodzącymi byli oberszter Michał Brandt oraz Jakub Kalinowski. Część załogi z Okopów została przeniesiona półtora roku później do wybudowanej właśnie twierdzy Szaniec Panny Marii pod Wasiliowem.

Służba w Okopach nie była łatwa, a warunki życia w twierdzy dość surowe, dlatego zakładano, iż żołnierze stacjonować będą tam tylko pół roku, a później będą zastępowani przez innych żołnierzy. Stacjonujący w Okopach otrzymywali specjalny dodatek do żołdu. Do ich zadań należało nękanie wojsk tureckich stacjonujących w Chocimiu i Kamieńcu. Polska załoga skutecznie odcinała tureckie szlaki zaopatrzeniowe i wyprowadzała ataki sięgające nie raz aż pod Kamieniec Podolski.

Okopy Świętej Trójcy straciły na znaczeniu po 1699 roku, kiedy Rzeczpospolita odzyskała Kamieniec Podolski. na mocy traktatu w Karłowicach.

Konfederacja barska

W roku 1700 król August II Mocny nadał prawa miejskie znajdującej się wokół Okopów osadzie. Miasto lokowano na prawie magdeburskim, osiedliły się tam rodziny szlacheckie, które wcześniej utraciły swoje ziemie w wyniku ataków Turcji.

Okopy Świętej Trójcy przez lata niszczały. Funkcje obronne pełniły jeszcze raz, w 1769 roku w czasie konfederacji barskiej. To tam bronił się przed Rosjanami Kazimierz Pułaski ze swoimi ludźmi. Obrona Okopów trwała kilka godzin. Poległo wówczas 200 polskich obrońców. Część, wraz z Pułaskim, przeprawiła się przez Dniestr i ocaliła życie.

„Zygmunt Krasiński, który oglądał Okopy jako chłopiec, umieścił w nich akcję »Nieboskiej Komedii«. Poetycki opis umocnień zawarty jest w prologu do części czwartej utworu”. (histmag.org)

Renowację Okopów Świętej Trójcy przeprowadzono dopiero na początku XX wieku. Pracami kierował wówczas hrabia Mieczysław Dunin-Borkowski. W okresie międzywojennym, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, istniała tam strażnica Korpusu Ochrony Pogranicza, która podlegała Podolskiej Brygadzie KOP.

Wybudowany w roku 1700 barokowy kościół pw. Świętej Trójcy w Okopach, który został zrujnowany przez Ukraińską Powstańczą Armię w 1943 roku, został odbudowany w 2012 roku. Dziś to kościół rzymskokatolickiej parafii Trójcy Przenajświętszej w Okopach Świętej Trójcy.

Czytaj też:
Legendarny hetman. Bohaterem został... przez przypadekCzytaj też:
Od morza do morza. Milion kilometrów kwadratowych PolskiCzytaj też:
Hańba Buczacza. Na szlachtę przyszło jednak opamiętanie (na szczęście)