Stefan Czarniecki urodził się około 1599 roku w Czarncy. Był synem starosty chęcińskiego i żywieckiego Krzysztofa Czarnieckiego i jego żony Krystyny z Rzeszowskich. Byli to średnio zamożni szlachcice pochodzący z okolic Włoszczowy w świętokrzyskim. Stefan przyszedł na świat w rodzinie kalwińskiej, ale w późniejszym czasie razem z braćmi (miał ich dziewięciu) przeszedł na katolicyzm, a innowierców nie tolerował.
Kariera wojskowa
Krzysztof Czarniecki nie wszystkim synom mógł zapewnić majątek, więc kilku z nich trafiło do wojsk zaciężnych, gdzie sami mieli zdobyć chwałę i pieniądze. Jednym z nich był Stefan, który trafił do słynnej (i siejącej postrach) formacji lisowczyków.
Stefan Czarniecki walczył prawdopodobnie w wojnie z Turcją w roku 1621 i brał udział w bitwie pod Chocimiem. Później służył pod komendą Stanisława Koniecpolskiego w czasie wojny polsko-szwedzkiej w latach 1626-1629. Jego bezpośrednim dowódcą był wówczas jego brat Paweł, doświadczony wówczas oficer. W kolejnych latach jako lisowczyk Stefan Czarniecki służył w armii cesarskiej. Porucznikiem został około 1633 roku. Walczył w wojnie polsko-rosyjskiej (1632-1634). Za zasługi na polu bitwy otrzymał od króla ziemie, które sprzedał i w zamian wykupił od rodzeństwa ziemie rodowe.
Czarniecki brał później udział w walkach z Kozakami i Tatarami. Odznaczył się w bitwie pod Ochmatowem (1644), którą Polska wygrała w dużej mierze dzięki niemu. Największą popularność przyniosły jednak Czarnieckiemu walki w czasie tłumienia powstania Bohdana Chmielnickiego. W 1648 roku, w czasie bitwy nad Żółtymi Wodami Czarniecki dostał się do niewoli tatarskiej, rok później został wykupiony.
Stefan Czarniecki był już wówczas człowiekiem sławnym. Miał poparcie hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego. Z jego zdaniem liczył się nawet król Jan Kazimierz. To Czarniecki miał przekonać króla, aby przerzucił wojska pod Beresteczko. Sam ruszył tam z własnym wojskiem. Bitwa pod Beresteczkiem (28 czerwca-10 lipca 1651) zakończyła się kompletnym zwycięstwem Polski. Niestety rok później w bitwie pod Batohem Czarniecki był świadkiem rzezi polskich oddziałów i zabicia, z rozkazu Chmielnickiego, wziętych do niewoli jeńców.
W 1652 roku Stefan Czarniecki został kasztelanem kijowskim i zarazem senatorem.
Wojna ze Szwecją i Rosją
W czasie wojny polsko-szwedzkiej (1655-1660) Stefan Czarniecki dowodził obroną Krakowa. W czasie walk został ranny (było to już drugie zranienie w ostatnim czasie). W kolejnych miesiącach nieustannie nękał wroga, przyjmując taktykę wojny partyzanckiej i unikając walnej bitwy. Czarniecki pod koniec 1656 roku ponownie był raniony. W tym czasie wśród Szwedów rozeszła się nawet pogłoska o jego śmierci, lecz trzy miesiące później znów był na polu bitwy. Cały czas konsekwentnie atakował i łupił szwedzkie wojska, siejąc wśród nich spore spustoszenie.
Kiedy w 1658 roku wybuchła wojna w Danii, wojska szwedzkie Karola Gustawa opuściły Polskę. Czarniecki był jednym z dowódców, którzy walczyli w tej wojnie po stronie armii sojuszniczej (brandenbursko-polsko-habsburskiej) przeciwko Szwecji. Czarniecki „dla ojczyzny ratowania rzucił się przez morze” i wyruszył do Danii, zdobywając twierdzę Koldyngę. W 1660 roku zmarł król szwedzki Karol X Gustaw. 3 maja podpisano pokój w Oliwie, który kończył wojnę polsko-szwedzką.
W 1658 roku Stefan Czarniecki został wojewodą ruskim. Wówczas trwała już wojna z Rosją, a Czarniecki został wysłany przez króla na Litwę i Podlasie, gdzie miał pomóc wojskom Pawła Sapiehy. Bitwa pod Połonką była rozstrzygająca i przyniosła zwycięstwo Polakom. Wojna jednak trwała dalej. W 1660 roku wojska pod dowództwem m.in. Czarnieckiego odniosły zwycięstwo w bitwie pod Cudnowem. W dalszych latach walczył z Kozakami próbując stłumić kolejne powstanie.
W lutym 1665 roku w czasie podróży do Lwowa został postrzelony w czasie bitwy. Stefan Czarniecki zmarł 16 lutego 1665 roku. Niektórzy badacze stawiali później tezę, iż hetman został otruty, jednak nie jest to informacja pewna. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w Warszawie. Czarniecki został pochowany z wielkimi honorami w swej rodzinnej Czarncy koło Włoszczowy.
Jego żoną od 1637 roku była Zofia Kobierzycka. Czarniecki całe życie marzył o synu, który zapoczątkuje jego wielki ród, lecz miał dwie córki: Aleksandrę Katarzynę, którą wydał za Jana Klemensa Branickiego oraz Konstancję Joannę poślubioną Wacławowi Leszczyńskiemu.
Stefan Czarniecki jest różnie oceniany przez historyków. Z jednej strony przeszedł do legendy jako dobry, nieustępliwy i ambitny dowódca. Z drugiej strony zarzuca mu się brawurę i podejmowanie niekiedy niepotrzebnego ryzyka. Czarniecki nie był człowiekiem „elity”, a wszystko co osiągnął, było wynikiem jego ciężkiej pracy, co z pewnością należy ocenić pozytywnie. Choć nie był zbyt wszechstronnie wykształcony, to potrafił uczyć się na błędach i miał ogromne doświadczenie wojskowe, które niejednokrotnie było bardziej cenne, niż najlepsza nawet szkoła.
Czytaj też:
Czarniecki w Danii. Dlaczego hetman "wracał się przez morze"?Czytaj też:
Sam król witał zwycięzcę. Zapomniany polski triumf pod ObertynemCzytaj też:
Oblężenie Jasnej Góry. Ile prawdy jest w legendzie?