Z odmętów chaosu ku potędze

PIOTR WŁOCZYK: Czy wojny opiumowe wciąż są w Chinach żywym tematem?

PROF. JAKUB POLIT: Jak najbardziej. I jest to podstawa pewnej historycznej manipulacji. Należy pamiętać, że ówcześni władcy Cesarstwa Chińskiego byli Mandżurami, czyli bardzo różnili się od swoich poddanych, choć – nawiasem mówiąc – i tak mocno się „schińszczyli”. Mówimy oczywiście o dynastii Qing. Mandżurowie nie postrzegali tych wojen jako czegoś szczególnie ważnego. O wiele istotniejsze były dla nich rewolty wewnętrzne, na czele ze słynnym powstaniem tajpingów (1851–1864), podczas którego zginęło być może nawet 20 mln ludzi.

Inwazja zza morza oczywiście uderzała w prestiż dynastii panującej, ale jednak nie była postrzegana jako coś przełomowego. Wbrew temu, co sugeruje dziś oficjalny przekaz z Pekinu. Dla ówczesnych Chińczyków ważne były skutki długofalowe, czyli uświadomienie sobie, że w przeciwieństwie do inwazji Mongołów czy samych Mandżurów pojawił się ktoś, kto ma do zaoferowania dużo więcej niż tylko nagą siłę, nie chce się „schińszczyć”, a – co więcej – z wyższością patrzy na świat chiński. To jednak zaczęto sobie uświadamiać dopiero po kilku dziesięcioleciach. Natomiast dziś w propagandzie chińskiej partii komunistycznej wojny opiumowe pokazywane są jako kluczowe wydarzenie, które jest symbolem krzywdzenia Chin przez zachodnich drapieżców. Ten mit został częściowo „kupiony” przez zachodnie elity.

W jakim sensie Zachód „kupił” ten mit?

Rozpatrywane jest to na Zachodzie nierzadko jako konfrontacja dobra ze złem. Któż nie współczułby narodowi, któremu Brytyjczycy wpychali – jak to jest powszechnie postrzegane – ohydny narkotyk? Mamy tu więc argument moralny. Nie tylko był to najazd, lecz także był to najazd z najbardziej nikczemnych pobudek.

Tymczasem z naszego polskiego punktu widzenia, ponieważ nie solidaryzujemy się z żadną ze stron, możemy na to spojrzeć jako na walkę dwóch imperiów: mandżursko-chińskiego, dążącego do uzyskania statusu hegemona na Dalekim Wschodzie, oraz brytyjskiego, które było swoistym „lodołamaczem”. Za nim płynęły w stronę Chin mniejsze okręciki europejskich mocarstw, następnie amerykański, a na końcu japoński. Wszystkie one domagały się od Chin przywilejów, które wyszarpali dla siebie Brytyjczycy.

Dziś temat opium wraca, gdy Amerykanie żądają od Chin ograniczenia przemytu fentanylu.

A wtedy Chińczycy przypominają Amerykanom, że to Zachód kiedyś truł Chiny. Choć z drugiej strony partia obecnie rządząca w Chinach zbiła majątek na handlu opium. Podczas wojny chińsko-japońskiej przedstawiciele komunistycznej armii wyprawiali się do okupowanych przez Japonię części Chin, by pozyskać tam sadzonki opium. Większość dochodów partii Mao w latach 1940–1945 pochodziła właśnie ze sprzedaży tego narkotyku…

... sprzedaży zwykłym Chińczykom, jak rozumiem?

Dokładnie tak. Na skutek załamania się waluty i powszechnej inflacji opium było jedynym sensownym ekwiwalentem kruszcu.

Chiny okazały się wtedy, w połowie XIX w., typowym kolosem na glinianych nogach?

Na to wygląda. Chiny były zamkniętym, samowystarczalnym światem, więc przypominało to trochę najazd Marsjan na Ziemię z kart powieści Herberta G. Wellsa. Najpotężniejsze na świecie mocarstwo – jak myśleli o sobie Chińczycy – które nie ma żadnej konkurencji, nagle pada ofiarą agresji, wobec której zawiodła nie tylko ich broń, lecz także organizacja społeczna. Pamiętajmy, że o ile na morzu Brytyjczycy bezapelacyjnie górowali, o tyle na lądzie nie mieli przewagi ani technicznej, ani liczebnej. Okazało się jednak, że zmurszałe siły mandżursko-chińskie nie potrafiły się oprzeć uderzeniom nie tyle nawet Brytyjczyków, ile indyjskich sipajów w służbie brytyjskiej. Ci ostatni czasem samym wyciągnięciem szabli byli w stanie rozgonić siły chińskie.

Wraz z wojnami opiumowymi zaczęło się w Chinach „stulecie upokorzeń”…

… z tym że dopiero Mao wymyślił, że było to stulecie. Po prostu do przejęcia władzy w Chinach przez komunistów doszło mniej więcej 100 lat po wojnach opiumowych. Mao powiedział wtedy również, że od tej pory Chińczycy nie będą już narodem upokarzanym, jak podczas wojen opiumowych.