Nowe badania genetyczne rzucają wyzwanie długo utrzymującemu się przekonaniu, że najstarsze społeczeństwa rolnicze ludzkości były z natury patriarchalne. Wyniki analiz DNA i szczątków szkieletowych z jednej z najstarszych znanych osad ludzkich, Çatalhöyük w Anatolii, ujawniają, że struktura społeczna tej neolitycznej wspólnoty była oparta głównie na więzach żeńskich. Czy była to norma we wczesnorolniczych społecznościach czy „odstępstwo” od reguły?
Çatalhöyük
Çatalhöyük, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, od dekad fascynuje swoimi rozmiarami, ale i architekturą bez ulic, zagadkowymi kobiecymi figurkami, a nawet dowodami na egalitaryzm społeczny. Teraz, dzięki analizom genetycznym przeprowadzonym przez tureckie zespoły badawcze, możemy z większą pewnością zrekonstruować życie rodzinne tej pradawnej osady, która tętniła życiem między 9000 a 8000 rokiem p.n.e.
Analiza szczątków 131 osób pod kątem pokrewieństwa, a także badania 395 pochówków, pokazały jednoznacznie, że kobiety przez całe życie pozostawały w swoich pierwotnych gospodarstwach domowych. W przeciwieństwie do nich, mężczyźni opuszczali domy rodzinne, co wskazuje na matrylokalny model zamieszkania – czyli taki, w którym pochodzenie i przynależność społeczną określa się poprzez linię matczyną. To ciekawe spostrzeżenie. Do tej pory bowiem dominował w historiografii pogląd na istnienie powszechnie modelu patriarchalnego, który przypisywano pierwszym rolnikom.
Przełomowe okazało się odkrycie udowadniające, że dziewczynki i młode kobiety otrzymywały znacznie więcej dóbr grobowych niż ich rówieśnicy płci męskiej – nawet pięciokrotnie więcej. Oznacza to, że kobiety odgrywały centralną rolę nie tylko w życiu codziennym, ale także w rytuałach i symbolice kulturowej. Choć badacze zastrzegają, że nie jest to dowód na matriarchat w sensie politycznym, to jednak wskazuje na społeczeństwo, w którym kobiety miały wyjątkowy status.
Interesująco przedstawia się również ewolucja tego modelu społecznego w czasie. We wcześniejszych warstwach archeologicznych zmarli pochowani w tym samym domu byli zwykle bliskimi krewnymi – rodziny były duże i silnie powiązane genetycznie. Jednak w późniejszych fazach osadnictwa domy stawały się bardziej zróżnicowane. Badacze odkryli przypadki wspólnych pochówków niespokrewnionych noworodków, których matki miały jednak zbliżoną dietę – co może świadczyć nawet o istnieniu systemów adopcyjnych lub zbiorowego wychowania dzieci. Wskazuje to na społeczność, która ponad więzi krwi stawiała solidarność i wspólnotę.
Badania z Anatolii kontrastują z neolitycznymi społecznościami Europy, które powstały później – często właśnie dzięki migracjom z Azji Mniejszej. Tam dominowały już struktury patrylokalne, w których to kobiety przenosiły się do społeczności mężów, a największe honory przysługiwały mężczyznom. Zmiana ta mogła być wynikiem rosnącej presji demograficznej, walki o zasoby czy zmian w wierzeniach religijnych.
Przypadek Çatalhöyük udowadnia, że patriarchat mógł być wynikiem ewolucji społecznej, kulturowej i ekonomicznej. Badania pokazują, że struktury społeczne w epoce neolitu były elastyczne i mogły się zmieniać w ciągu zaledwie kilku pokoleń.
Czytaj też:
Tajemnicza piramida na Sardynii. Jest starsza, niż piramidy egipskieCzytaj też:
Wille, góry, egzotyka? Gdzie wakacje spędzały najsłynniejsze postaci z historii?Czytaj też:
Pomorska Wenus. To unikatowe znalezisko w skali Europy