Lenin po Bitwie Warszawskiej. Nieoczekiwane efekty zwycięstwa Polaków

Lenin po Bitwie Warszawskiej. Nieoczekiwane efekty zwycięstwa Polaków

Dodano: 
Lenin i Jakow Swierdłow podczas odsłonięcia pomnika Marksa i Engelsa na placu Czerwonym, 1918 r.
Lenin i Jakow Swierdłow podczas odsłonięcia pomnika Marksa i Engelsa na placu Czerwonym, 1918 r. Źródło: Wikimedia Commons
Przyczyny klęski pod Warszawą zostały zauważone przez Lenina i skłoniły go do elastycznej taktyki politycznej wobec spraw narodowościowych. Ta zmiana umocniła komunistyczne imperium.

Mikołaj Iwanow

Aleksander Sołżenicyn nazwał „zwycięski bolszewicki przewrót w październiku 1917 r”. „śmiertelnym złamaniem kręgosłupa narodowi rosyjskiemu”, zrealizowanym przeważnie rękami przedstawicieli mniejszości narodowych. Według tego rosyjskiego noblisty i prawdopodobnie najbardziej znanego na świecie rosyjskiego antykomunisty wielka rewolucja rosyjska to wynik długo nabrzmiewającego konfliktu między Rosjanami a podbitymi w ciągu setek lat narodami imperium.

Rzeczywiście, zarówno wśród bolszewickich liderów, jak i szeregowych bolszewików nie-Rosjanie wyraźnie przeważają. Włodzimierz Lenin, Lew Trocki, Jakob Swierdłow, Feliks Dzierżyński, Józef Stalin, Lew Kamieniew, Grigorij Zinowjew, Nikołaj Bucharin, Anatolij Ryków, Anatolij Łunaczarski – w tej pierwszej dziesiątce liderów bolszewickich jedynie trzej ostatni byli Rosjanami.

W odróżnieniu od Aleksandra Isajewicza Sołżenicyna liczni – zarówno rosyjscy, jak i obcy – badacze rewolucji 1917 r. zgodnie podkreślają, że rewolucja została wywołana kilkoma podstawowymi faktorami. Najważniejsze z nich są następujące:

- rozkład rosyjskiej armii spowodowany licznymi porażkami na froncie;

- niezwykle aktywna antyrządowa działalność partii bolszewików;

- ostry kryzys społeczny na wsi;

- aktywizacja ruchów niepodległościowych i autonomicznych mniejszości narodowych imperium.

Zbieżność w czasie tych wszystkich przyczyn doprowadziła do potężnego wybuchu społecznego, którego skutki Rosja odczuwała przez następne 100 lat i odczuwa do dziś. Z tym że najważniejsze były niewątpliwie dwa ostatnie powody. Rewolucja przekształciła się w swoiste spoiwo prawie powszechnego dążenia mniejszości narodowych do samostanowienia z niewypowiedzianą wojną chłopską o ziemie.

Lenin realista

W tej sytuacji niemająca poparcia większości narodów imperium partia bolszewicka dokonała kilku bezbłędnych, niezwykle skutecznych posunięć. Zdyscyplinowana, zjednoczona wokół Lenina i jego najbliższego otoczenia partia komunistyczna zdołała z żelazną konsekwencją i uporem objąć władzę w kraju pogrążonym w anarchii, skonsolidować jeszcze bardziej swe siły w toku krwawej wojny domowej i panować w tym największym na świecie kraju przez ponad 70 lat. Nie przypadkiem pierwszymi oficjalnymi dokumentami rządu Lenina po przewrocie bolszewickim były Dekret o ziemi i Dekret o pokoju, a tuż za nimi Deklaracja praw narodów Rosji, w której znalazła się deklaracja: równość i suwerenność narodów imperium, ich prawo do swobodnego samookreślenia, w tym prawa do własnego państwa. Czy rzeczywiście bolszewicy byli zwolennikami rozpadu imperium? Czy jedynie byli zainteresowani chwilowym pozyskaniem mniejszości narodowych?

Komunistyczny plakat wzywający do rewolucji

W pierwszych latach po zakończeniu wojny domowej polityka narodowościowa partii komunistycznej kształtowała się w bardzo trudnych warunkach. Spośród 160 mln ludności byłego Imperium Rosyjskiego prawie 57 proc. przypadało na nie-Rosjan, w życiu codziennym posługujących się 150 językami. Większość narodów zamieszkujących wówczas europejską część Rosji w mniejszym lub większym stopniu przeszła przez okres kapitalizmu przemysłowego, większość zaś narodów części azjatyckiej dopiero zapoznawała się z elementami kapitalizmu bądź żyła w systemie feudalnym, a nawet patriarchalnym. Carska polityka narodowościowa, realizowana według zasady „dziel i rządź”, powodowała niezwykle ostre podziały między narodami i antagonizmy, które dość często przeradzały się w pogromy, a nawet w otwarte konflikty zbrojne. Ustawodawstwo państwowe tworzyło rozległy system, który uprzywilejował jedne narody kosztem drugich. Podobna spuścizna po caracie ułatwiała zadanie bolszewikom w sprawie pozyskania mniejszości narodowych.

Bolszewizm, będąc ruchem totalitarnym, przyznawał sobie monopol na wiedzę o sposobach rozwiązywania wszystkich podstawowych problemów ludzkiej egzystencji. Uznał więc również, że w sposób „najbardziej demokratyczny” i skuteczny potrafi poradzić sobie ze skomplikowanymi sprawami narodowościowymi Imperium Rosyjskiego. We wszystkich koncepcjach przemian ekonomicznych, społecznych i politycznych, wysuwanych w różnych okresach rosyjskiej historii, podkreślano konieczność uregulowania stosunków między narodowościami. Także Lenin i inni przywódcy partii dobrze rozumieli, że historia Rosji oraz kwestia narodowościowa zawsze się ze sobą nierozerwalnie wiązały. Dlatego partia bolszewicka uznała za jedno ze swych głównych zadań radykalne i „demokratyczne” rozwiązanie sprawy narodowościowej. Pierwszy program Rosyjskiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej (RSDPR), przyjęty na II zjeździe partii w 1903 r., przewidywał walkę o udzielenie wszystkim narodom Imperium Rosyjskiego prawa do samostanowienia, do niepodległości narodowej jako podstawy rozwiązania wszystkich skomplikowanych problemów społecznych. Od tej pory Komunistyczna Partia Związku Sowieckiego prawie w niezmienionym kształcie stale potwierdzała w swych uchwałach i rezolucjach podstawowe tezy programowe przyjęte na swoim II zjeździe. Pozostawały one jednak w całej historii KPZS o wiele bardziej hasłem propagandowym niż realną zachętą do konkretnych działań mogących zapewnić przestrzeganie praw narodów.

Wiec bolszewików przed Pałacem Zimowym w Piotrogrodzie

Głównym ideologiem partii bolszewickiej w kwestiach narodowościowych, a także w innych sprawach związanych z walką rewolucyjną, był niewątpliwie Włodzimierz Lenin. Jego poglądy, w znacznym stopniu zmieniające się w toku walki rewolucyjnej, były na każdym etapie podstawą wszystkich działań partii w tej dziedzinie, mimo iż nie zawsze były popierane przez większość jej członków. Często musiał toczyć ostre spory z reprezentantami innych frakcji w partii oraz ze swoimi zwolennikami – bolszewikami. Jednocześnie Lenin, broniąc konsekwentnie fundamentalnej tezy marksizmu o podporządkowaniu sprawy narodowościowej interesom walki klasowej proletariatu, stale wykazywał elastyczność i gotowość do kompromisów w wyborze konkretnych form rozwiązania nabrzmiałych problemów narodowościowych.

Artykuł został opublikowany w 10/2017 wydaniu miesięcznika Historia Do Rzeczy.