Choć nowo odrodzona Polska zmagała się z wieloma problemami gospodarczymi i społecznymi, to mimo to sport mocno rozwijał się w okresie międzywojennym. Sport okazał się znakomitym czynnikiem spajającym podziały społeczne – dostarczał emocji, wzruszeń i dumy z osiągnięć rodaków na międzynarodowych arenach. Nasi zawodnicy niejednokrotnie udowadniali, że nie byli tylko gigantami ciała, ale i ducha. Oto 10 sylwetek najwybitniejszych zawodników międzywojennej Polski.
Jadwiga Jędrzejewska
Jadwiga Jędrzejewska urodziła się 15 października 1912 roku w Krakowie. Uważana jest za najwybitniejszą polską tenisistkę, aż do „ery” Agnieszki Radwańskiej. Można powiedzieć, że ta dyscyplina sportu była jej niejako pisana, gdyż jej dom rodzinny sąsiadował z kortami AZS. W wieku 13 lat wstąpiła do tamtejszego klubu tenisowego, lecz z racji tego, iż panie z wyższych sfer niezbyt chętnie grały z dziewczynką pochodzącą z robotniczej rodziny, trenowała głównie z mężczyznami. Opłaciło się – począwszy od 1922 roku Jadwiga Jędrzejowska aż 26 razy zdobyła tytuł Mistrza Polski. Od 1931 roku brała udział w zawodach Wimbledonu, gdzie w 1937 roku doszła do finału, ulegając jednak Brytyjce Dorothy Round. Wojna przerwała jej świetnie rozwijającą się karierę. Pomimo, że otrzymała wiele propozycji wyjazdu (w tym od samych Niemców), zdecydowała się pozostać w kraju. Po wojnie zamieszkała w Bydgoszczy i wróciła do sportu. Karierę zakończyła w 1968 roku Zmarła 28 lutego 1980 roku.
Władysław Karaś
Władysław Karaś urodził się 31 sierpnia 1893 roku w Kielcach. Był zdobywcą pierwszego medalu olimpijskiego w historii strzelectwa sportowego w Polsce, a ponadto kapitanem Wojska Polskiego oraz oficerem wywiadu wojskowego. Jak podawało w jednej z audycji Polskie Radio, „wszystkie kluczowe wydarzenia w jego życiu rozgrywały się w czwartek”. W czwartek 6 sierpnia 1936 roku rozpoczął pierwszy dzień konkurencji na strzelnicy olimpijskiej na Olimpiadzie w Berlinie, gdzie dzień później, na zakończenie zawodów, zdobył brązowy medal. W czwartek 6 sierpnia 1914 roku został zaszeregowany do oddziałów strzeleckich Józefa Piłsudskiego.
W trakcie drugiej wojny światowej używał pseudonimów "Czarny", "Dąbrowski", "Pankracy", "Karczewski”, "Kuryłło". Został aresztowany przez Niemców w czwartek 23 kwietnia 1942 roku i rozstrzelany w czasie masowej egzekucji nieopodal Magdalenki pod Warszawą (w czwartek 28 maja 1942 roku). W uznaniu jego zasług za wybitną służbę wojskową, pośmiertnie został awansowany do rangi majora.
Adam Królikiewicz
Adam Królikiewicz urodził się 9 grudnia 1894 roku we Lwowie, w rodzinie mieszczańskiej. Był on najwybitniejszym polskim jeźdźcem w latach 20. XX wieku. Królikiewicz to brązowy medalista olimpijski w konkursie skoków Prix des Nations w Paryżu (1924) – pierwszy w historii naszego sportu jeździeckiego.
Po raz pierwszy wsiadł na konia w 1914 roku, kiedy wstąpił do I Brygady Legionów Polskich. Od 1918 roku służył w Wojsku Polskim, gdzie awansował do rangi majora. Uczył się w Oficerskiej Szkole Kawalerii, a następnie w Oficerskiej Szkole Jazdy w Starej Wsi pod Warszawą. W pierwszych zawodach sportowych wystartował w 1920 roku, a swoje rzemiosło doprowadził do perfekcji, co udowodnił w Paryżu na wspaniałym występie olimpijskim. Ogółem w latach 1920-1926 Królikiewicz wziął udział w 94 konkursach jeździeckich, w których zdobył 81 wyróżnień i 24 pierwsze miejsca w konkursach międzynarodowych. Po zakończeniu kariery sportowej pracował jako trener jeździectwa. Niestety w 1965 roku, na planie filmu „Popioły”, gdzie odtwarzał sceny batalistyczne, uległ poważnemu wypadkowi. Zmarł 4 maja 1966 roku.
Janusz Kusociński
Janusz Kusociński urodził się 15 stycznia 1907 roku w Warszawie, mieszkał zaś w Ołtarzewie. Jako młody chłopiec marzył o karierze piłkarskiej. W dyscyplinie sportowej, w której święcił największe triumfy, czyli w biegach, odnalazł się przez przypadek, w wyniku choroby kolegi.
W 1925 roku podczas święta klubów robotniczych zabrakło zawodnika do sztafety – wówczas w biegu na 800 metrów, rezerwowo powołany Kusociński objawił swój wielki talent, po czym podjął decyzję o reorientacji co do dyscypliny sportowej. Pod okiem estońskiego trenera Aleksandra Klumberga rozpoczął bardzo intensywny program treningowy.
Jak można przeczytać na stronie PKOL-u: „Wspólnie stosowali metody jeszcze nie dość powszechne: trening interwałowy, zimowe biegi na hali lub po śniegu w Łazienkach (gdzie Kusociński pracował jako ogrodnik), masaże, a każde zajęcia rozpoczynały się od ćwiczeń gimnastycznych”. Innowacyjne metody dały znakomite efekty: już w 1928 roku Janusz Kusociński zdobył tytuł Mistrza Polski, jednak prawdziwy największe sukcesy miały dopiero nadejść. Podczas Igrzysk Olimpijskich w Los Angeles, 31 lipca 1932 roku, zdobył złoty medal w biegu na 10 tysięcy metrów, ustanawiając jednocześnie nowy rekord olimpijski i rekord Polski (30 minut 11.4 sekundy). Ponadto, podczas tych samych zawodów, Polak pobił dwa rekordy świata: na 3 tysiące metrów i 4 mile. Kontuzja uniemożliwiła mu udział w Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1932 roku. Po wybuchu drugiej wojny światowej wybitny biegacz zgłosił się do wojska i walczył w Warszawie jako dowódca Kompanii Karabinów Maszynowych II Batalionu 360. Pułku Piechoty. Po kapitulacji stolicy pracował jako kelner, jednocześnie był członkiem Związku Walki Zbrojnej. Został aresztowany wiosną 1940 roku. przez Gestapo. Niemcy rozstrzelali go 21 czerwca 1940 roku w Palmirach.
Halina Konopacka
Halina Konopacka, a właściwie Leonarda Kazimiera Konopacka-Matuszewska-Szczerbińska, urodziła się 26 lutego 1900 roku w Rawie Mazowieckiej, w mieszczańskiej rodzinie. Od najmłodszych lat przejawiała zamiłowania sportowe, podobnie zresztą jak jej rodzeństwo (jej brat Tadeusz został instruktorem Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego).
Młoda Halina już jako dziewczynka pływała, jeździła konno i grała w tenisa. W 1924 roku ukończyła kurs narciarski AZS Warszawa, a namówiona przez koleżanki rozpoczęła w tym samym roku w Warszawie treningi lekkoatletyczne. Tam wypatrzył ją trener Maurice Baquet, który był selekcjonerem polskiej kadry lekkoatletów. Wszechstronnie utalentowana dziewczyna szybko objawiła swoje możliwości, zwłaszcza w zakresie rzutu dyskiem, choć nie skupiała się tylko na tej dyscyplinie; uprawiała także pięciobój, skok w dal, rzut oszczepem i pchnięcie kulą, odnosząc we wszystkich tych dyscyplinach duże sukcesy, aczkolwiek to właśnie rzut dyskiem przyniósł jej olimpijskie złoto.
Podczas Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie w dniu 31 lipca 1928 roku ustanowiła rekord świata i zdobyła pierwszy w historii Polski medal ze złotego kruszcu. W ciągu swojej kariery sportowej, którą zakończyła w 1931 roku, była – jak podaje PKOL: 7-krotną rekordzistką świata (dysk, kula), 5-krotną reprezentantką Polski w meczach międzypaństwowych (1927-193, ostatni występ w meczu z Włoszkami), 56-krotną rekordzistką Polski (kula, dysk, oszczep, 3-bój, 5-bój, sztafety), 26-krotną mistrzynią kraju, w tym w pchnięciu kulą (1924-1928) i w rzucie dyskiem (1924 -1928, 1930, 1931).
Po wybuchu drugiej wojny światowej wraz z mężem Ignacym Matuszewskim czynnie (jako kierowca jednego z autobusów) uczestniczyła w akcji ratowania złota z Banku Polskiego i jego wywózki za granicę – dzięki temu czynowi Konopacka zyskała przydomek „podwójnie złota Halina”. Aresztowana wraz z mężem przez Niemców na granicy hiszpańsko – francuskiej, została uwolniona dzięki interwencji Ignacego Paderewskiego u prezydenta USA Franklina D. Roosevelta. Wtedy Konopackiej i jej mężowi udało się przedostać do Nowego Jorku. Następnie polska mistrzyni przeniosła się w 1959 roku na Florydę. Tam zmarła 28 stycznia 1989 roku.
Seweryn Kulesza
Seweryn Kulesza – urodzony 19 października 1900 roku w Radomiu, major kawalerii Wojska Polskiego. Do wojska wstąpił 9 grudnia 1918 roku, walczył w wojnie polsko – bolszewickiej, w składzie 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. Ukończył warszawską Szkołę Podchorążych oraz kurs sportu konnego w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, gdzie później był wieloletnim instruktorem. Określany jako jeden z najwybitniejszych jeźdźców lat 30. Kulesza był kilkukrotnym medalistą mistrzostw Polski w WKKW i ujeżdżeniu oraz uczestnikiem i dwukrotnym zwycięzcą konkursów o Puchar Narodów (w 1933 roku w Warszawie i w 1936 roku w Rydze). Razem z porucznikiem Zdzisławem Kaweckim-Gozdawą oraz rotmistrzem Henrykiem Leliwą-Roycewiczem, na Igrzyskach w Berlinie wywalczył srebro w drużynowym konkursie WKKW.
Po wybuchu drugiej wojny światowej walczył w Mazowieckiej Brygady Kawalerii. Po klęsce wojny obronnej we wrześniu 1939 roku został aresztowany i skierowany do oflagu w Murnau. Po wyzwoleniu obozu trafił do II Korpusu generała Władysława Andersa. Po zakończeniu działań wojennych osiadł w USA, gdzie pracował jako trener jazdy konnej. Zmarł w Los Angeles 14 maja 1983 roku.
Maria Kwaśniewska
Maria Kwaśniewska przyszła na świat 15 sierpnia 1913 roku w Łodzi. Po ukończeniu gimnazjum opuściła swoje rodzinne miasto, aby rozpocząć studia matematyczne w Warszawie, równolegle jednak rozwijała karierę sportową. Jej pierwszym klubem był łódzki Harcerski Klub Sportowy „Znicz”, następnie reprezentowała ŁKS Łódź, a potem Polonię Warszawa. Jej koronną dyscypliną był rzut oszczepem. Podczas Igrzysk w Berlinie zdobyła w tej konkurencji brązowy medal. Jej udział w zawodach, które obserwował m.in. Adolf Hitler wywołał niemałe poruszenie. Zaproszona do jego loży, usłyszała z ust wodza Rzeszy: „Gratuluję małej Polce i życzę mistrzostwa świata”. Polska zawodniczka niewiele się namyślając odparowała po niemiecku, że nie czuje się wcale mniejsza od Hitlera. Przerażony minister propagandy Goebbels ocenzurował jej wypowiedź, zaś niemiecka prasa donosiła, że „Führer gratulował... małej Polsce”.
Obok rzutu oszczepem Kwaśniewska trenowała pchnięcie kulą, a także gry zespołowe: koszykówkę, siatkówkę i hazenę (odmiana piłki ręcznej). Podczas drugiej wojny światowej zaangażowała się w pomoc Żydom, których często przyjmowała w swoim mieszkaniu w Podkowie Leśnej. Po zakończeniu wojny została działaczką polskiego ruchu olimpijskiego. Zmarła 17 października 2007 roku w Warszawie.
Stanisław Marusarz
Stanisław Marusarz – urodzony 18 czerwca 1913 roku w Zakopanem. Był fenomenalnym skoczkiem narciarskim i dwuboistą (startował zarówno w kombinacji norweskiej, jak i w alpejskiej). Swój pierwszy skok na nartach oddał w wieku 10 lat. Był obdarzony wielkim talentem i szybko znalazł stałe miejsce w kadrze juniorskiej. Trenował w klubie SNPTT Zakopane. W 1931 roku zdobył po raz pierwszy tytuł mistrza Polski. Do jego największych sukcesów należą pobicie rekordu świata w skokach na zawodach w Planicy w dniu 17 marca 1935 roku oraz zdobycie tytułu wicemistrza świata w skokach na mistrzostwach w Lahti w 1938 roku. Z tym ostatnim tytułem łączy się zresztą pewna historia, jak podaje PKOL: „27 lutego 1938 w Lahti podczas mistrzostw świata FIS skakał najlepiej i najdalej ze wszystkich (66 i 67 m., nota 226.2 pkt.), ale sędziowie orzekli, że najmłodszy z braci Ruudów – Asbjörn (63,5 i 64 m., nota 226.4 pkt.) »otrzyma« mistrzowski tytuł. Przedstawiciel zaprzyjaźnionego z Polakiem rodu Ruudów z norweskiego Kongsberu chciał nawet oddać Marusarzowi złoty medal (podczas wieczornej uroczystości), ale skończyło się na powszechnej opinii – »Polak moralnym mistrzem świata«”.
Po wybuchu drugiej wojny światowej Marusarz wszedł w szeregi Związku Walki Zbrojnej pełniąc służbę kurierską na trasie Zakopane-Budapeszt. Kilkakrotnie aresztowany za każdym razem ratował się brawurową ucieczką – słynna była zwłaszcza ostania ucieczka, kiedy Marusarz wydostał się z krakowskiego więzienia przy ul. Montelupich, gdzie oczekiwał na wyrok śmierci. Następnie ukrywał się na Węgrzech. Po zakończeniu działań wojennych wrócił do Zakopanego oraz do sportu. Karierę postanowił zakończyć w 1957 roku. Ze swoim ukochanym miastem związany był aż do śmierci. Zmarł 29 października 1993 roku.
Stanisława Walasiewicz
Stanisława Walasiewicz (właściwie Stefania Walasiewicz) urodziła się 3 kwietnia 1911 roku w Wierzchowni (mała wieś w dzisiejszym woj. kujawsko-pomorskim). Jej rodzina wyemigrowała do USA, gdy dziewczynka miała 14 miesięcy. Bardzo szybko ujawnił się jej talent do biegania, startowała w wielu zawodach juniorskich, jednak nie mając amerykańskiego obywatelstwa nie mogła wystartować na Igrzyskach w Amsterdamie w 1928 roku.
Aby rozwijać karierę przyjechała do Polski. Przed Igrzyskami w Los Angeles, choć oferowano jej już wówczas obywatelstwo amerykańskie, odmówiła (ku oburzeniu tamtejszych mediów) i wystartowała pod flagą Polski, zdobywając złoto w biegu na 100 metrów. Cztery lata później w Berlinie zajęła drugie miejsce. Sukcesem okazały się także mistrzostwa Europy w 1938 roku, z których przywiozła ogółem cztery krążki – dwa złote medale zdobyła w biegach na 100 i 200 metrów, zaś srebro w skoku w dal i sztafecie 4 x 100 metrów. Pod koniec lat. 30 sportsmenka wróciła do USA. Jej kariera była imponująca: w ciągu 20 lat pobiła 18 rekordów świata, była 24-krotną mistrzynią Polski i 40-krotną mistrzynią USA. Zginęła 4 grudnia 1980 roku postrzelona w szarpaninie z napastnikiem z bronią. Sekcja zwłok wykazała, że Walasiewicz miała zarówno żeńskie, jak i (choć nie w pełni rozwinięte) męskie narządy płciowe.
Jadwiga Wajsówna
Jadwiga Wajsówna urodziła się 30 stycznia 1912 roku w Pabianicach. Miała zostać księgową, skończyła nawet Państwową Szkołę Handlową Żeńską w Łodzi i rozpoczęła pracę w zawodzie, jednakże wyniesiona z młodzieńczych lat miłość do sportu ostatecznie zwyciężyła. W 1928 roku (m.in. pod wrażeniem sukcesów Haliny Konopackiej) rozpoczęła regularne treningi lekkoatletyczne. Już w tym samym roku zaliczyła udany występ podczas lekkoatletycznych mistrzostw Łodzi, gdzie wygrała konkurencję rzutu dyskiem. Debiut w reprezentacji narodowej przypadł na rok 1931. Podczas swojej trwającej do 1948 roku sportowej kariery, była dwukrotną medalistką Igrzysk Olimpijskich w rzucie dyskiem – z zawodów w Los Angeles przywiozła brąz, w Berlinie zaś zdobyła srebro. W swojej koronnej dyscyplinie jako pierwsza kobieta na świecie przekroczyła granicę 40 metrów.
Podczas drugiej wojny światowej, w 1943 roku została aresztowana przez Gestapo. Wypuszczona na wolność po brutalnym przesłuchaniu (wybito jej zęby), nie zlękła się swoich oprawców, lecz aktywnie uczestniczyła w budowaniu umocnień w stolicy podczas Powstania Warszawskiego. Po zakończeniu działań wojennych wróciła do sportu. Wywalczyła m.in. brąz na mistrzostwach świata w Oslo w 1946 roku. Karierę zakończyła w 1948 roku, a później została trenerką w Łódzkim Klubie Sportowym. Od 1958 roku w swoich rodzinnych Pabianicach poświęciła się pracy w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci i Kole Dzieci Specjalnej Troski. Zmarła 1 lutego 1990 roku.
Czytaj też:
Narodziny polskiej Ekstraklasy. Początki były burzliweCzytaj też:
"Teddy". Tadeusz Pietrzykowski. Boks, Wojsko Polskie i ruch oporuCzytaj też:
Upały w międzywojniu. Rekord ciepła padł ponad sto lat temu