Rewolucję egipską zapoczątkowała ugrupowanie Wolnych Oficerów, które swój bunt podniosło 23 lipca 1952 roku. Był to początek radyklanych zmian politycznych i społecznych.
Zbuntowany naród
Po II wojnie światowej Egipt znajdował się wciąż pod silnym wpływem Wielkiej Brytanii, pomimo, że już od 1922 roku był państwem niepodległym. Zależność od Londynu była przyczyną rosnących niepokojów społecznych. Frustrację pogłębiał fakt, że wszelkie wpływy w kraju trzymała w swych rękach bardzo wąska grupa obywateli – około 4 tysiące najbogatszych rodzin, do których należało aż 70 procent ziemi rolnej w państwie. Król Faruk, który sam także nie stronił od wystawnego życia, był w Egipcie coraz bardziej niepopularny.
W obliczu powszechnego ubóstwa coraz więcej osób zwracało się ku religii. Przywódcy muzułmańscy, np. ze Stowarzyszenia Braci Muzułmanów (Bractwo Muzułmańskie) cieszyli się coraz większym poparciem. W 1948 roku wielu członków Bractwa zostało aresztowanych, a sama organizacja zdelegalizowana.
Atmosfera w kraju stawała się coraz bardziej napięta. W styczniu 1952 roku doszło do masowych demonstracji, w czasie których domagano się radykalnej zmiany porządku politycznego w kraju.
Przewrót wojskowy
Rewolucja egipska rozpoczęła się od przewrotu, którego dokonała organizacja Wolnych Oficerów, która powstała w 1949 roku. Na jej czele stał Gamal Abdel Naser. Skupiła ona ponad 300 oficerów, którzy domagali się zniesienia systemu feudalnego, odrzucenia brytyjskiego imperializmu, obalenia monopoli i wprowadzenia systemu gospodarki kapitalistycznej. Oficerowie ci wywodzili się z różnych grup społecznych i środowisk politycznych.
23 lipca 1952 roku Wolni Oficerowie w pokojowy sposób przejęli kwaterę główną egipskiego wojska. Kilka godzin później kontrolowali już cały kraj. W przemówieniu radiowym oficerowie przekazali, że dotychczas rządzące elity dopuściły się zdrady interesów Egiptu. Mówiono o wszechobecnej korupcji i klęsce w wojnie z Izraelem.
Tego samego dnia oficerowie utworzyli Radę Rewolucyjnych Dowódców, na czele której stanął generał Muhammad Nadżib. Niemniej faktycznym przywódcą przewrotu był Gamal Abdel Naser.
Król Faruk I został zmuszony do abdykacji. Miał zrzec się tronu na rzecz swojego syna Fuada, co też uczynił, po czym wyjechał z Egiptu. W imieniu małoletniego Fuada rządzić miała Rada Regencyjna.
Wolni Oficerowie w krótkim czasie stali się tym, co wcześniej sami chcieli zwalczać. Lidzie usunięci z urzędów, wojska i policji byli zastępowani osobami powiązanymi z oficerami. Wkrótce oni sami stali się nową „elitą”.
Zmiany w kraju
Rada Rewolucyjnych Dowódców miała sporo propozycji, w jaki sposób zreformować kraj. Rządzący wcześniej politycy próbowali się tym zmianom przeciwstawiać, ale wkrótce wielu z nich (w tym trzech premierów) zostało aresztowanych.
Oficerowie przystąpili w pierwszej kolejności do reformy rolnej. Zakazano posiadania wielkich gospodarstw rolnych; wolno było posiadać ziemię o maksymalnej powierzchni 80 hektarów. W wyniku tych zmian 15 procent wszystkich egipskich gruntów rolnych, odebranych wielkim posiadaczom, trafiło do ludzi, którzy nigdy ziemi nie posiadali.
Początkowo wydawało się, że reforma się udała, jednak wraz z powiększającą się populacją kraju, okazało się, że ziemia jaką otrzymała większość biedniejszych Egipcjan jest niewystarczająca, aby utrzymać rodzinę. Bieda w kraju nie została tym samym zupełnie zlikwidowana, choć ogólny poziom życia podniósł się.
10 grudnia 1952 roku Rada Rewolucyjnych Dowódców anulowała konstytucję i określiła wydawane prze siebie postanowienia jako najważniejsze źródła prawa. Miesiąc później wszystkie partie polityczne zostały rozwiązane. Zastąpić je miał Front Wyzwolenia, na czele którego stanął Naser. Ogłoszono, że system parlamentarny zostanie przywrócony dopiero po okresie przejściowym, który wynieść miał trzy lata.
Choć Rada Rewolucyjnych Dowódców gospodarczo chyliła się ku socjalizmowi, to same wpływy Związku Sowieckiego uznawano w kraju za coś niebezpiecznego. Sympatyzujący z Kremlem oficerowie byli wykluczani z Rady.
Podobnie sytuacja wyglądała z Bractwem Muzułmańskim. Rada obawiała się coraz większego wpływu Bractwa na życie społeczne w Egipcie, choć jednocześnie musiała się z nim liczyć ze względu na poparcie ludności. Bractwo Muzułmańskie domagało się zwiększenia roli islamu w życiu codziennym Egipcjan oraz wprowadzenia nakazu noszenia przez kobiety czadoru. Rada Rewolucyjnych Dowódców nie godziła się na takie postulaty.
Republika
18 czerwca 1953 roku Rada Regencyjna została rozwiązana. Królestwo Egiptu zostało przekształcone w republikę, a Muhammad Nadżib został prezydentem i jednocześnie premierem, i przewodniczącym Rady Rewolucyjnych Dowódców. Gamal Naser został ministrem spraw wewnętrznych i wicepremierem, lecz coraz częściej myślał o przejęciu pełni władzy w kraju.
Jego konflikt z Nadżibem narastał. W końcu, w lutym 1954 roku, doszło nieomal do wojny domowej. Nadżib wyprowadził na ulice Kairu wojska pancerne. Naser musiał ustąpić, zadowalając się urzędem premiera. Prezydentem pozostał Nadżib.
Po stronie prezydenta opowiedziało się Bractwo Muzułmańskie, którego wcześniej Nadżib bronił, kiedy Naser stosował wobec nich represje. Kiedy w styczniu 1954 roku Bractwo zorganizowało demonstrację poparcia prezydenta, Naser doprowadził do zdelegalizowania tej organizacji i aresztowania 450 osób. Zatrzymania objęły w tamtym czasie także zwolenników zbliżenia z Związkiem Sowieckim. Pozbywając się niewygodnych ludzi, Naser zdobywał jednocześnie sympatię wielu Egipcjan, którzy widzieli w nim człowieka dbającego o interesy Egiptu i zwykłych obywateli.
Niemniej sytuacja w Egipcie była wciąż napięta. Na ulicach dochodziło do starć pomiędzy zwolennikami Nadżiba i Nasera. W końcu 30 marca 1954 roku Rada Rewolucyjnych Dowódców oznajmiła, że będzie zarządzać krajem aż do wycofania się z Egiptu ostatnich sił brytyjskich. Ponadto pozbawiła Nadżiba wszystkich stanowisk poza urzędem prezydenckim, które nie dawało mu i tak żadnej władzy.
W tym czasie Naser umacniał się na stanowisku premiera. Doszło do kolejnych aresztowań ludzi sympatyzujacych z ZSRS. Zatrzymano też dziennikarzy i wydawców, którzy byli Naserowi niechętni. 14 kwietnia 1954 roku wydano rozporządzanie mówiące, że wszystkie osoby piastujące stanowiska państwowe przed 23 lipca 1952 roku (czyli przed przewrotem wojskowym) otrzymują zakaz działalności publicznej.
W październiku 1954 roku Gamal Naser podpisał układ z Wielką Brytanią. Bractwo Muzułmańskie uznało to za zdradę i postanowiło zgładzić Nasera. 26 października 1954 roku podczas wiecu w Aleksandrii premier miał zginąć, lecz zamach się nie udał. Do Nasera oddano aż osiem niecelnych strzałów. Zamachowiec został natychmiast ujęty, a Naser, jakby niezrażony mającą przed chwilą miejsce sytuacją, kontynuował swoje przemówienie.
Zamach dał Naserowi ostateczny powód do rozprawienia się Bractwem Muzułmańskim. Aresztowano niemal 20 tysięcy ludzi. Sześć osób zostało skazanych na śmierć. Bractwo zostało rozbite i unieszkodliwione – przynajmniej na jakiś czas. W czasie śledztw wykryto także, że Nadżib pozostawał w kontakcie z ludźmi z Bractwa. Prezydent został skazany na areszt domowy, z którego wyszedł dopiero po 18 latach.
Rozprawienie się Bractwem, komunistami, zbliżenie (tymczasowe) ze Stanami Zjednoczonymi i ułożenie poprawnych (a nie wasalnych) relacji z Wielką Brytanią oraz, co może najważniejsze, osobista charyzma, sprawiły, że popularność Gamala Abdela Nasera rosła z miesiąca na miesiąc.
Naser doprowadził (październik 1954) do podpisania z Londynem umowy dotyczącej wycofania sił brytyjskich z Egiptu do 19 czerwca 1956, z zachowaniem prawa do utworzenia bazy w okolicy Kanału Sueskiego.
Z Moskwą, choć nie od razu, również udało się Naserowi porozumieć. Związek Sowiecki kupował egipską bawełnę i sprzedawał Kairowi broń (oficjalnie broń sprzedawała Czechosłowacja).
Przez kolejne lata Gamal Naser próbował iść własną polityczną drogą, balansując pomiędzy dwoma stronami żelaznej kurtyny. W 1956 roku, w czasie kryzysu sueskiego, przywódca Egiptu udowodnił, że jest politykiem niezwykle sprawnym i skutecznym. Jego upór i zaciętość sprawiły, że Wielka Brytania i Francja nie zyskały kontroli nad Kanałem Sueskim. Po tych wydarzeniach Naser urósł do roli jednego z najważniejszych światowych przywódców. W Afryce jest uważany za przyjaciela wielu ruchów niepodległościowych i jedną z kluczowych postaci walki z kolonializmem.
Czytaj też:
Egipt rzucił wyzwanie Francuzom i Anglikom. I wygrałCzytaj też:
Muammar Kaddafi – dyktator czy zręczny polityk?Czytaj też:
QUIZ: Zimna wojna. Co wiesz o amerykańsko-sowieckiej rywalizacji?