August II Sas królem Polski został wybrany w, delikatnie rzecz ujmując, dość kontrowersyjnych okolicznościach. Jego kilkunastoletnie rządy przez wielu są odbierano jako początek ostatecznego upadku Rzeczypospolitej. Czy słusznie?

Jak zostać królem?

17 czerwca 1696 roku umarł król Jan III Sobieski – zwycięzca spod Wiednia. Królestwo Polskie pogrąża się w przedłużającym się bezkrólewiu. Wreszcie, 15 maja 1697 r. rozpoczyna się Sejm Elekcyjny, który na początku jako kandydatów do tronu przedstawia Jakuba Sobieskiego – syna zmarłego króla, oraz przedstawiciela części szlachty opowiadającej się za „opcją francuską”, czyli Franciszka Ludwika, księcia de Conti. W myśl zasady „gdzie dwóch się bije tam trzeci korzysta”, już podczas trwania sejmu „objawił się” trzeci kandydat – elektor saski, Fryderyk August Wettyn, który, aby stanąć w szranki o polską koronę, dokonał na początku czerwca 1697 r. konwersji z luteranizmu na katolicyzm.

Choć dzięki przekupstwom Wettyn zjednał sobie stronników Sobieskiego, a także część szlachty popierającej Contiego, to 27 czerwca 1697 r. prymas Polski Michał Radziejowski ogłosił Contiego zwycięzcą. To wywołało gorące protesty szlachty popierającej Wettyna. Gdy Interrex, razem z Francuzem i jego stronnikami, wyruszył do kościoła św. Jana, aby zgodnie z tradycją odśpiewać hymn „Te Deum”, pozostali na polu elekcyjnym stronnicy Fryderyka Augusta nie próżnowali. Nie czekając długi, zażądali od obecnego na miejscu biskupa kujawskiego (przejmującego obowiązki prymasa pod jego nieobecność) wyboru nowego króla, którym został ogłoszony Fryderyk August.

Dokonano zatem dwóch elekcji w tym samym dniu. Rozpoczął się – i to dosłownie – wyścig obu elektów do Krakowa. Wyścig, w którym zdecydowaną przewagę miał Fryderyk August, którego kandydatura była wspierana m.in. przez cesarza austriackiego Leopolda I. Przy wsparciu Austrii elektor saski już 16 lipca przekroczył granicę z Polską, a 27 lipca złożył przysięgę na pacta conventa. 15 września 1697 r. jako August II Sas został koronowany na króla Polski (znamienny jest fakt, że aby dokonać koronacji włamano się do skarbca, gdyż wojewodowie posiadający doń klucze nie uznawali wyboru Wettyna).

Kandydat z Francji, gdy wreszcie dotarł do Polski (co nastąpiło 26 września), w zasadzie nie miał już czego szukać. Został nawet zaatakowany przez wojska Augusta i zmuszony do powrotu do swojej ojczyzny. Oficjalnie stronnicy Contiego uznali Fryderyka Augusta za prawowitego króla Polski podczas sejmu pacyfikacyjnego w 1699 r.

Północ – Południe

Kim był zatem ten, któremu udało się przekupstwem i sprytem zdobyć polską koronę? August II Mocny urodził się 12 maja 1670 r., a w 1694 r. objął tron elektora Saksonii. W młodości odbył wiele podróży, w tym do Niemiec, Francji czy Hiszpanii. Już na początku 1697 r. napisał rozprawę pt. „Jak Polskę przekształcić w kraj kwitnący i cieszący się szacunkiem u sąsiadów”, w której jako fundamenty naprawy Rzeczypospolitej określił reformę armii, rozwój handu czy budowę uniwersytetów.

Po sejmie pacyfikacyjnym i zawarciu pokoju kończącego wojnę z Turcją, wydawało się, że monarcha ma w końcu swobodę do sprawowania „właściwych” rządów. Te rozpoczął jednak od zaangażowania Polski w Wielką Wojnę Północną, kompletnie ignorując zmiany, jakie dokonywały się w tym czasie w Prusach (proces przekształcania się średnio znaczącego państwa w doskonale zorganizowane Królestwo Pruskie), co miało potem katastrofalne skutki dla Rzeczypospolitej.

August był inicjatorem sojuszu Saksonii, Danii i Rosji przeciw Szwecji (tzw. Liga Północna), która poniosła jednak sromotną porażkę w starciu z wojskami Karola XII. W odwecie wojska szwedzkie dotarły do Polski, gdzie bez walki weszły do Krakowa i Warszawy. Główne starcie wojsk saskich i szwedzkich miało miejsce 19 lipca 1702 r. pod Kliszowem i zakończyło się ogromną porażką wojsk saskich i wspierających je wojsk koronnych. To przepełniło szalę goryczy i na zjeździe w Warszawie w styczniu 1704 r. ogłoszono detronizację Augusta II Mocnego. Jednocześnie nowym królem wybrano „Piasta” Stanisława Leszczyńskiego.

W kraju wybuchła wojna domowa między zwolennikami Leszczyńskiego i Wettyna. August II Mocny we wrześniu 1706 r. zrzekł się korony Polski na rzecz swojego przeciwnika. Odsunął się w cień, jednak tylko do czasu. Już trzy lata później, w 1709 r., wrócił do Polski i, korzystając ze wsparcia Rosji, ponownie objął rządy w kraju. Owo „wsparcie”, które August II Mocny otrzymał od swego sojusznika w walce ze Szwecją, de facto, doprowadziło do trwałego uzależnienia Rzeczypospolitej (która przecież formalnie nie była stroną konfliktu) od Rosji. Nadto kraj był wyniszczony gospodarczo, w równie opłakanym stanie znajdowała się armia. Jedyną dziedziną, która istotnie rozwinęła się za rządów Augusta II Mocnego było rzemiosło.

Powolny upadek

Ponowne rządy Augusta II Mocnego prowadzącego politykę bez zwoływania sejmów, znów wywołały niezadowolenie szlachty, która w 1715 r. zawiązała kolejną konfederację przeciwko monarsze. Ten jako mediatora wybrał nikogo innego, jak cara Rosji Piotra I.

Pokój między stronami zawarto podczas tzw. sejmu niemego w 1716 r., podczas którego nie dopuszczono do głosu posłów, z obawy przed zerwaniem obrad. I choć potem August II Mocny próbował uniezależnić się od wpływów rosyjskich, było już za późno. Już w 1732 r. Rosja, Prusy i Austria zawarły układ trzech czarnych orłów, który miał na celu utrzymanie w Polsce stanu rozkładu i anarchii potęgowanego przez wolną elekcję.

Ostatnie lata swoich rządów August II Mocny skoncentrował na zapewnieniu sukcesji dla swojego syna, Fryderyka Augusta II (ostatecznie Fryderyk August II po kolejnej podwójnej elekcji został królem Polski jako August III Sas).

Pierwszy władca z dynastii saskiej zmarł 1 lutego 1733 r. Schorowany, ze stopą cukrzycową, ostatecznie zmarł z powodu gangreny, która zaatakowała jego nogę. Został pochowany w Katedrze na Wawelu.

Czytaj też:
Stanisław Leszczyński. Arcypolski król czy pechowy wygnaniec? Życiorys na kilka filmówCzytaj też:
Wojna domowa w Polsce. August II Mocny i Leszczyński. Konfederacja warszawska i sandomierskaCzytaj też:
Hrabina Cosel. Jak wpływowa kochanka króla przegrała swoje życieCzytaj też:
Ostatnia wojna o Polskę oraz zdrada, która kosztowała nas istnienie państwa