Wojna domowa w latach 1704-1706 była rywalizacją o polski tron pomiędzy konfederacją sandomierską skupioną wokół króla Augusta II Mocnego a konfederacją warszawską popierającją Stanisława Leszczyńskiego.
Szukanie sojuszników
August II Mocny zasiadł na tronie w Warszawie w 1697 roku wybrany podczas wolnej elekcji. Panowanie monarchy pochodzącego z dynastii Wettynów nie wszystkim szlachcicom się podobało. Pozycja króla uległa jeszcze osłabieniu, gdy Polska poniosła klęskę w wojnie ze Szwecją, do której to właśnie August II dążył. Na sejmie ekstraordynaryjnym w 1703 roku król otwarcie wystąpił przeciwko opozycji, m.in. przeciwko prymasowi Michałowi Stefanowi Radziejowskiemu. Niezadowolenie polskiej szlachty zapragnęła wówczas wykorzystać Szwecja, która skontaktowała się ze zbuntowanymi poddanymi króla.
Niedługo później, 16 lutego 1704 roku w Warszawie, szlachta przeciwna Augustowi II zawiązała konfederację warszawską (miesiąc wcześniej ci sami szlachcice ogłosili detronizację króla Augusta II). Wśród konfederatów znaleźli się prymas Radziejowski, wojewoda poznański Stanisław Leszczyński i marszałek Piotr Jakub Bronisz. Na czele konfederacji warszawskiej stanął szwedzki generał Arvid Horn, z którym Polacy rozpoczęli „separatystyczne” rokowania pokojowe. Horn nie tylko pertraktował, ale również skłonił konfederatów do obalenia Augusta II Mocnego i wyboru własnego króla. Szwedzkim kandydatem był Stanisław Leszczyński.
W odpowiedzi na działania opozycji, skupieni wokół Augusta II szlachcice zawiązali własną konfederację sandomierską, 20 maja 1704 roku. Tym samym sytuacja jeszcze bardziej się zaostrzyła. Zwolennicy Leszczyńskiego wspierani przez Szwecję brnęli jednak dalej i 12 lipca tego samego roku – ponownie za namową Horna – ogłosili Stanisława Leszczyńskiego królem Rzeczpospolitej.
August II Mocny, wobec takiego obrotu wypadków, także zaczął szukać zagranicznej pomocy. Znalazł ją w Rosji. W sierpniu 1704 roku podpisał z carem Piotrem I układ sojuszniczy. August II Mocny nie miał zamiaru abdykować, lecz jednocześnie sprawił, iż Polska znalazła się formalnie w stanie wojny ze Szwecją, z którą w owym czasie walczyła Rosja (był to okres trzeciej wojny północnej).
Wojna domowa
Tymczasem w Polsce trwała starcia pomiędzy zwolennikami Leszczyńskiego oraz poplecznikami Augusta II. Ciekawostką jest, że to właśnie z czasów tej wojny pochodzi znane dziś powiedzenie „Od Sasa do Lasa”, które oznaczało, iż część szlachty opowiedziała się za Augustem II Wettynem (zwanym Sasem), a część za Leszczyńskim.
8 listopada 1704 roku miała miejsce bitwa pod Poniecem pomiędzy siłami Saksonii (ojczyzną Augusta II) a Szwecją. Starcie, choć pozostało nierozstrzygnięte, pozwoliło Szwecji na umocnienie swojej pozycji na terenie Rzeczpospolitej. Przez kolejne miesiące dochodziło do mniejszych i większych potyczek. 13 lutego 1706 roku doszło do bitwy pod Wschową, która zakończyła się zwycięstwem Szwecji.
Szwedzi dominowali już w całym regionie i zaczęli zagrażać nawet Elektoratowi Saksonii. August II Mocny, stojąc w obliczu zajęcia swej ojczyzny przez wojska szwedzkie, zgodził się zrezygnować z polskiego tronu. We wrześniu 1707 roku podpisano pokój w Altranstädt pomiędzy Augustem II a Stanisławem Leszczyńskim.
Wkrótce Szwedzi, ośmieleni ostatnimi sukcesami, ruszyli na Rosję. 8 lipca 1709 roku miała miejsce bitwa pod Połtawą, która zakończyła się jednak wielką klęską Szwedów. Piotr I triumfował. Ten sukces otworzył zresztą Rosji drogę do stopniowego przejmowania kontroli nad Rzeczpospolitą.
Porażka Szwecji sprawiła, że pozycja Stanisława Leszczyńskiego uległa znaczącemu osłabieniu. Wówczas August II Mocny powrócił do Rzeczpospolitej chcąc odzyskać koronę (nie zważał na fakt, że niedawno sam się jej uroczyście zrzekł). Będąc w sojuszu z Rosją, August II zdołał ponownie zasiąść na tronie w Warszawie w 1710 roku. Nie był to jednak koniec wojen domowych i starań Leszczyńskiego o koronację.
Czytaj też:
August III Sas. Mniej znany "polski" Wettyn. Kim był?Czytaj też:
Hrabina Cosel. Jak wpływowa kochanka króla przegrała swoje życieCzytaj też:
Taka tolerancja religijna istniała tylko w Polsce. Dzieje konfederacji warszawskiejCzytaj też:
QUIZ: Mało znani polscy władcy. Sprawdź, co o nich wiesz!