Inflanty były jednym z punktów zapalnych pomiędzy Rzeczpospolitą, Szwecją i Rosją. Kto władał Inflantami, mógł myśleć o Dominium Maris Baltici, czyli dominacji nad całym Morzem Bałtyckim.
Inflanty były jednym z ważniejszych dla Rzeczpospolitej terenów. W sferze zainteresowań polskich monarchów znajdowały się już przynajmniej od czasów króla Zygmunta Augusta.
Od Kawalerów Mieczowych do polskiego lenna
W Inflantach od XIII wieku rządziła inflancka linia Zakonu Krzyżackiego (przed inkorporacją do Zakonu Krzyżackiego był to Zakon Kawalerów Mieczowych). W połowie XVI wieku, ze względu na zagrożenie ze strony Moskwy, wielki mistrz zakonu Gothard Kettler postanowił pójść drogą Albrechta Hohenzollerna, ostatniego wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego w Prusach i również ogłosił sekularyzację swojego zgromadzenia. Gothard przyjął luteranizm, a religią obowiązującą stał się protestantyzm.
Gothard Kettler oddał swoje państwo pod zwierzchność króla polskiego Zygmunta Augusta. Z dawnego państwa zakonnego wydzielono jedynie jego południową część, gdzie utworzone zostało Księstwo Kurlandii i Semigalii, które zostało polskim lennem. Północna część Inflant zaś, na mocy podpisanego ze Szwecją paktu wileńskiego, dostała się we władanie Szwedów.
Sejm litewski obradujący w grudniu 1565 roku w Grodnie zdecydował o inkorporacji polskich Inflant do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ziemie te nazwano Księstwem Zadźwińskim i podzielono na cztery okręgi: ryski, trejdeński, wendeński i dyneburski. Cztery lata później, w 1569 roku Zygmutnt August zdecydował jednak, że Inflanty mają przynależeć do Rzeczpospolitej jako całości, a nie tylko do Litwy bądź Korony. Ta zasada została potwierdzona przez Zygmunta III Wazę w 1598 roku.
Pacta conventa Zygmunta III
Pacta conventa były to osobiste zobowiązania każdego monarchy od czasów pierwszego władcy elekcyjnego, Henryka Walezego, które przyszły król obiecywał zrealizować po objęciu władzy. W przypadku Zygmunta III Wazy, który zasiadł na tronie po śmierci Stefana Batorego, jedną z obietnic było przyłączenie do Rzeczpospolitej całości Inflant – to znaczy także północnej części, która dotąd należała do Szwecji.
Wydawać się mogło, że sprawa będzie prosta, Zygmunt III Waza był bowiem spadkobiercą szwedzkiego tronu. W listopadzie 1592 roku zmarł król Szwecji Jan III, ojciec Zygmunta III Wazy. W maju 1593 roku Zygmunt, jako prawowity następca tronu szwedzkiego, wyjechał do Szwecji (za zgodą polskiego Sejmu), aby zostać koronowanym na szwedzkiego monarchę.
Jak się jednak okazało, Szwedzi bardzo niechętnie spoglądali na Zygmunta, głównie ze względu na jego wyznanie. Zygmunt III był bowiem katolikiem, co w protestanckiej Szwecji wielu ludziom się nie podobało. W lutym 1594 roku Zygmunt III Waza został koronowany na króla Szwecji, lecz musiał przyrzec, że luteranie będą mieli pełną wolność wyznania. Choć niechętnie, Zygmunt przystał na to żądanie.
Władzę nad Szwecją przekazał Zygmunt Radzie Regencyjnej i swemu stryjowi, Karolowi Sudermańskiemu, a sam niedługo później wyjechał do Polski, gdzie nie był od roku. Tymczasem mający jedynie administrować Szwecją Karol Sudermański, zapragnął zyskać dużo większy wpływ na rządy w Szwecji, niż ofiarowywał mu to bratanek.
Po wyjeździe Zygmunta, Karol Sudermański został mianowany naczelnikiem królestwa, a niedługo później wszyscy Polacy musieli uciekać ze Szwecji.
W tym czasie terenem spornym stały się Inflanty. W pacta conventa Zygmunt III Waza obiecał włączyć ten obszar w granice Rzeczpospolitej, lecz mimo upływu lat obietnicy jeszcze nie spełnił. Tymczasem Karol Sudermański spoglądał na Inflanty coraz bardziej łakomym okiem. Samej należącej do Szwecji Estonii nie miał zamiaru oddawać Polsce.
W maju 1598 roku Zygmunt III Waza ruszył do Szwecji rozprawić się z Karolem. Po początkowych sukcesach, uległ wojskom Karola Sudermańskiego w bitwie pod Linköping i musiał wracać do Gdańska. W lipcu 1599 roku riksdag zdetronizował Zygmunta Wazę, a królem uznał jego syna Władysława. Warunkiem było wysłanie 4-letniego królewicza do Sztokholmu, gdzie byłby wychowywany w wierze luterańskiej. Na to Zygmunt III nie mógł się zgodzić.
Aby sytuację jeszcze bardziej skomplikować, a przy okazji sprowokować Szwedów, w marcu 1600 roku Zygmunt III Waza ogłosił przyłączenie Inflant do Rzeczpospolitej.
Decyzja Zygmunta III Wazy o przyłączeniu Inflant do Rzeczpospolitej była decyzją oczekiwaną, lecz spowodowała wybuch wojny ze Szwecją – pierwszej z kilku. Ostatecznie w połowie XVII wieku za panowania króla Jana Kazimierza Rzeczpospolita straciła na rzecz Szwecji, na mocy pokoju oliwskiego z 1660 roku, cztery piąte obszaru Inflant, które nazywano od tamtej pory Inflantami Szwedzkimi. Inflanty Polskie, czyli, de facto, ziemie dyneburskie, pozostały przy Rzeczpospolitej.
Czytaj też:
Bitwa pod Rakvere. Pokaz husarskiej siły i "szósty zmysł" ChodkiewiczaCzytaj też:
Piekarski na mękach. Jak doszło do zamachu na króla Zygmunta III WazęCzytaj też:
Bitwa pod Kiesią. Polacy pogromili wrogów, lecz nie wykorzystali zwycięstwa