Bolesław Bierut – „budował” w Polsce komunizm, rozprawiał się z „wrogami ludu”, wydał wojnę polskiemu podziemiu niepodległościowemu. Zmarł nagle. Czy przyczyną zgonu był nieprawomyślny tajny referat Nikity Chruszczowa?
Droga do polityki
Bolesław Bierut urodził się 18 kwietnia 1892 roku w Rurach Brygidkowskich blisko Lublina. Pochodził z chłopskiej rodziny. Uczył się w miejscowej pięcioklasowej szkole. W 1905 roku został z niej wydalony za udział w strajku przeciwko obowiązkowemu używaniu języka rosyjskiego w czasie lekcji.
Jako nastolatek zaczął pracować. Był m.in. pomocnikiem murarza, zecerem. Bierut wrócił jeszcze do nauki i uczęszczał do Szkoły Wieczorowej im. A. i J. Vetterów, gdzie uzyskał wykształcenie handlowe.
Mając około 18 lat Bierut zaczął interesować się myślą socjalistyczną i komunistyczną. Od 1910 roku należał do kółka robotniczego, a dwa lata później wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy.
W czasie pierwszej wojny światowej Bierut mieszkał w Lublinie. Uchylał się od wstąpienia do wojska (armii austro-węgierskiej) i ukrywał się pod nazwiskiem Jerzy Bolesław Bielak. Pracował w handlu, w 1917 roku został członkiem zarządu Lubelskiej Spółdzielni Spożywców. W połowie 1918 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie uczęszczał do Wyższej Szkoły Handlowej. W tym samym roku wstąpił do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, która powstała w wyniku połączenia PPS-Lewicy i SDKPiL (Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy).
Od 1921 roku Bolesław Bierut, zaangażowany już w ruchu spółdzielczym, zaczął bardziej interesować się polityką i sprawami partii. W 1923 roku został dwukrotnie aresztowany za powiązania z partią komunistyczną, ale zwolniony z aresztu z powodu braku dowodów.
W 1924 roku z powodu groźby kolejnego zatrzymania, wyjechał z Warszawy do Moskwy. Został etatowym członkiem Komunistycznej Partii Polski (KPP). W Moskwie Bierut brał udział w szkoleniach, w czasie których poznał zasady konspiracji, pracy wywiadowczej i sabotażu.
Od 1927 roku pod pseudonimem „Wagner” uczył się w kierowanej przez Komintern Międzynarodowej Szkole Leninowskiej w Moskwie. W latach 30. ściśle współpracował z Międzynarodówką komunistyczną – wyjeżdżał na „misje” do Austrii, Czechosłowacji i Bułgarii.
W roku 1932 Bierut wrócił do Polski. Współpracował z sowieckim wywiadem. Jako szpieg został aresztowany w grudniu 1933 roku i skazany na siedem lat więzienia. Pobyt w więzieniu uchronił go najpewniej od śmierci w czasie czystek, jakie w owym czasie Stalin przeprowadzał w szeregach partii komunistycznych w całym regionie.
Bierut wyszedł z więzienia w 1938 roku. Wcześniej został usunięty z szeregów KPP. Pracował jako księgowy do czasu wybuchu drugiej wojny światowej. We wrześniu 1939 roku Bierut mieszkał w Lublinie. Później wrócił do Warszawy, skąd uciekł do Białegostoku szukając schronienia na terenach kontrolowanych przez Sowietów. Przyjął tam sowieckie obywatelstwo. Od 1941 roku mieszkał w Mińsku.
Dwa lata później zdecydowano w Moskwie o przerzuceniu go na teren Polski. Bierut miał wejść w skład kierownictwa Polskiej Partii Robotniczej. Wkrótce wszedł w skład „polskiego rządu” utworzonego przez komunistów (Krajowej Rady Narodowej). Już w tamtym czasie narodził się jego konflikt z Władysławem Gomułką, który komunizm w Polsce chciał wprowadzać stopniowo i przy użyciu reform. Bierut był zdania, że nowy ustrój powinien zostać narzucony siłą przy pomocy terroru NKWD i Armii Czerwonej. W czerwcu 1944 roku Bierut wysłał do Moskwy donos na Gomułkę zarzucając mu „frakcyjność” oraz „dokonywanie nieustannych zygzaków od sekciarstwa do skrajnego oportunizmu i z powrotem”. W rezultacie Stalin pogłębił kontrolę nad całym środowiskiem polskich komunistów.
Pod butem Stalina
Od sierpnia 1944 roku Bolesław Bierut był członkiem tajnego Biura Politycznego Komitetu Centralnego PPR. Uczestniczył w tym czasie w rozmowach w Moskwie pomiędzy Stalinem a premierem Rządu RP na uchodźstwie Stanisławem Mikołajczykiem. Bierut i Mikołajczyk nie doszli do żadnego porozumienia. Mikołajczyk odrzucił też żądania Sowietów, którzy domagali się utworzenia wschodniej granicy Polski na linii Curzona (co oznaczało oddanie całych Kresów). Po wyjeździe Mikołajczyka Bierut przekazał więc Stalinowi, że „w imieniu Polski żąda, aby Lwów należał do Rosji”.
Tak naprawdę wszystkie te rozmowy miały jedynie charakter „kurtuazyjny”, gdyż Sowieci otrzymali gwarancję przebiegu polskiej granicy i zyskanie terenów wschodniej Polski już na konferencji w Teheranie pod koniec 1943 roku. Stalin jednak potrzebował takich ludzi jak Bierut, którzy zgodzą się na każde żądanie Kremla, aby mógł oficjalnie głosić, że Polacy dobrowolnie zgodzili się na jego roszczenia.
Bierut, wraz z delegacją PPR, przebywał w Moskwie ponownie na przełomie września i października 1944 roku. Wówczas Stalin zażądał zaostrzenia kursu wobec „reakcji”, czyli polskiego podziemia niepodległościowego. Był to początek terroru, jaki PPR – przy pomocy NKWD – zaczęła wprowadzać na podległych sobie terenach Polski. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, w skład którego wchodził także Bierut, opublikował 30 października 1944 roku Dekret o ochronie Państwa, który wprowadzał karę śmierci.
W lutym, tuż po zakończeniu konferencji w Jałcie, Bierut ponownie został wezwany do Moskwy przez Stalina. Otrzymał rozkaz propagowania ustaleń jałtańskich jako „nowej Polski”. 28 czerwca 1945 roku Bolesław Bierut powołał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN). Sam Bierut, z rozkazu Stalina, występował jako osoba bezpartyjna, choć wiadomo było, że reprezentuje on skrzydło skrajnie prostalinowskie.
Rządy Bieruta w Warszawie
Od 1945 roku Bierut mieszkał w Belwederze. 5 lutego 1947 roku został wybrany na stanowiska prezydenta Polski przez Sejm Ustawodawczy. Funkcję tę sprawował do listopada 1952 roku, kiedy wybrano Radę Państwa (Konstytucja PRL nie przewidywała stanowiska prezydenta).
Przez wiele lat Bierut zabiegał o odsunięcie Gomułki od wpływów w partii. W sierpniu 1948 roku otrzymał zgodę Stalina na aresztowanie „Wiesława”, co ostatecznie miało miejsce w 1951 roku. W grudniu tego samego roku Bierut został Sekretarzem Generalnym PZPR (po „połączeniu” PPR i PPS), a od listopada 1952 do marca 1954 był prezesem Rady Ministrów.
Bierut kierował czystkami w partii, usuwał ludzi związanych z Gomułką, doprowadził do sprowadzenia większej ilości sowieckich wojskowych do Polski. Od zakończenia drugiej wojny światowej jeszcze bardziej zaangażował się w zwalczanie polskiego podziemia, miał wiedzę na temat stosowanego terroru, represji i zabójstw osób związanych z organizacjami niepodległościowymi. Osobiście proponował wysokość niektórych wyroków oraz je zatwierdzał.
Za czasów rządów Bolesława Bieruta i za jego wiedzą zamordowano około 2,5 tysiąca osób. W tym czasie (czyli od 1944 do 1956 roku) prześladowanych, torturowanych i więzionych przez komunistyczne służby było w Polsce nawet 500 tysięcy osób, na około 1,5 miliona nałożono kary (np. za niewywiązywanie się z przymusowych dostaw), więziono niemal tysiąc osób duchownych – o tym Bierut także z pewnością wiedział (osobiście nakazał uwięzienie prymasa Stefana Wyszyńskiego). W 1954 roku na liście wrogów ustroju („rejestr elementu przestępczego i podejrzanego”) znalazło się 6 milionów Polaków.
Bolesław Bierut zmarł 12 marca 1956 roku w Moskwie, gdzie przebywał na XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego (to w jego trakcie Chruszczow wygłosił słynny tajny referat pt. „O kulcie jednostki i jego następstwach” krytykujący epokę stalinizmu). Bierut miał umrzeć z powodu silnego wstrząsu (z powodu zawału?) wywołanego odczytaniem referatu, ale wątpliwości budzi fakt, że zmarł dopiero dwa tygodnie po tym wydarzeniu. Do dziś historycy zastanawiają się jeszcze, co mogło być przyczyną zgonu Bieruta.
Sławomir Koper w książce „Historyczne Archiwum X. Tajemnicze zgony znanych Polaków” pisze:
„Bez odpowiedzi pozostaje pytanie, dlaczego osobisty lekarz Bieruta podpisał protokół sekcji zwłok, w której nie uczestniczył? Czyżby wiedział, że i tak nic to już nie zmieni, a nie chciał oglądać, jak sowieccy lekarze dokonują autopsji, a potem wypisują wnioski niezgodne z prawdą?
Mimo otwarcia wielu archiwów śmierć Bolesława Bieruta nigdy nie została do końca wyjaśniona. Najprostszym rozwiązaniem wydaje się podejrzenie, że Sowieci wykorzystali chorobę sekretarza i pozwolili mu umrzeć. Ewentualnie rzeczywiście zaniedbali jego leczenie, chociaż zainteresowanie wzbudza także kwestia tego bliżej niesprecyzowanego specyfiku, który źle działał na chorego”.
Bolesław Bierut został pochowany 16 marca 1956 roku w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Nowym pierwszym sekretarzem został Edward Ochab.
Po śmierci Bieruta popularne stały się w Polsce krótkie rymowanki, np. „pojechał w futerku, a wrócił w kuferku”, „pojechał dumnie, a wrócił w trumnie”, „Pojechał w salonce, a wrócił w jesionce”.
Czytaj też:
Śmierć Stalina. Jak partia, ludzie i literaci żegnali "wielkiego wodza"Czytaj też:
Pijany sowiecki żołnierz i morderstwo w SzczecinieCzytaj też:
Bitwa o handel. Walka komunistów z "prywaciarzami"