Mikołajki to jeden z bardziej sympatycznych dni w roku, szczególnie wyczekiwany przez dzieci. 6 grudnia to jednak przede wszystkim wspomnienie świętego Mikołaja z Miry, zwanego niekiedy świętym Mikołajem z Bari. To dzień, kiedy zwyczajowo wręczamy sobie drobne upominki. Mikołajki dają często „przedsmak” bożonarodzeniowej atmosfery. Choć dzień ten jest już dość mocno skomercjalizowany, to wciąż pamiętać trzeba o jego korzeniach, a przede wszystkim o postaci samego prawdziwego świętego Mikołaja.

Święty Mikołaj z Miry

O późniejszym świętym nie wiadomo zbyt wiele. Mikołaj żył na przełomie III i IV wieku, urodził się prawdopodobnie w Patarze (dzisiejsza Turcja). Był on biskupem Miry, podobno brał udział w soborze nicejskim, który odbył się w 325 roku, lecz nie ma na to pewnych dowodów, gdyż żadne źródło pochodzące z wcześniejszego okresu, niż VI wiek, nie przekazało o Mikołaju żadnej wzmianki. Mikołaj miał zginąć śmiercią męczeńską, lecz wiadomość o tym pojawiła się (przynajmniej spośród zachowanych źródeł) dopiero w połowie VI wieku za panowania Justyniana Wielkiego.

Pierwsze „pewne” informacje o Mikołaju pojawiają się w dziele „Praxis de Stratelatis” z VI wieku. Według tego przekazu niejaki Mikołaj miał uratować życie sześciu żołnierzy cesarza Konstantyna Wielkiego skazanych na śmierć. Kolejne fakty na temat świętego Mikołaja ukazywały się w kolejnych dziełach w dalszych latach, a kult świętego Mikołaja, biskupa Miry, rozwijał się w całym świecie chrześcijańskim.

Być może w owych czasach, to znaczy w VI-IX wieku, żyjący wówczas ludzie posiadali więcej sprawdzonych informacji na temat Mikołaja. Niestety do dnia dzisiejszego zachowało się stosunkowo niewiele źródeł, a daty ich powstania powodują, że prawdziwość wielu informacji na temat świętego Mikołaja poddawana jest w wątpliwość. Niektórzy historycy zastanawiali się nawet, czy ktoś taki jak święty Mikołaj faktycznie kiedykolwiek istniał.

Bez względu na dylematy badaczy, święty Mikołaj od ponad tysiąca lat otoczony jest kultem przez kolejne pokolenia chrześcijan. Od bardzo dawna Mikołaj jest znany i popularny nie tylko w kościele katolickim, ale również prawosławnym i grekokatolickim. Mikołajowi przypisuje się także liczne cuda, jakie czynił za życia.

O świętym Mikołaju powstało bardzo wiele opowieści. Część z nich to z pewnością tylko piękne legendy, lecz kto wie – w każdej takiej historii obecne może być ziarno prawdy.

Według najczęściej powtarzanych opowieści, święty Mikołaj od najmłodszych lat miał być bardzo pobożny i szlachetny. Po śmierci swoich rodziców postanowił oddać swój cały majątek. Całe życie pomagał biednym i pokrzywdzonym. Jako biskup Miry zwalczał pogaństwo i sprzeciwiał się arianom. Z dzieła Szymona Metafrastesa (pochodzącego z IX wieku) dowiadujemy się, że Mikołaj był przez pewien czas więziony przez kolejnych cesarzy, co uczyniło męczennikiem za wiarę. W 325 roku, już jako biskup, brał udział w soborze w Nicei. W tym czasie był blisko cesarskiego dworu i przyjaźnił się z samym cesarzem Konstantynem Wielkim, który w 313 roku wydał edykt mediolański, w którym zrównywał religię chrześcijańską z innymi religiami (był to, de iure, początek końca instytucjonalnego prześladowania chrześcijan w Cesarstwie Rzymskim).

Kolejne żywoty świętego Mikołaja powstawały jeszcze w IX, a później w XII i XIII wieku. Autorzy tychże dzieł hagiograficznych czerpali od swoich poprzedników, a także z licznych legend i opowieści ludowych na temat świętego Mikołaja.

Święty Mikołaj, według różnych przekazów, miał umrzeć 6 grudnia 345 lub 352 roku. Ciało świętego zostało przeniesione w 1087 roku z Miry do Bari w południowej Italii przez kupców z Bari, który obawiali się ataku Turków na Mirę. Tam właśnie, w bazylice we włoskim Bari, doczesne szczątki Mikołaja spoczywają do dzisiaj (ciekawostką jest, że właśnie w tej bazylice pochowana jest nasza polska królowa, Bona Sforza).

Dzień 6 grudnia czczony jest jako wspomnienie świętego Mikołaja przynajmniej od pierwszej połowy IX wieku. Od czasu Soboru Watykańskiego II (1969 rok) święto świętego Mikołaja zostało zniesione. W jego miejsce ustanowiono wspomnienie dowolne. Święty Mikołaj uznawany jest za patrona osób będących w trudnej sytuacji, a także patrona dzieci.

Mikołajki

Można uznać, że tradycja mikołajek jest bardzo długa i ma głębokie korzenie, nierozerwalnie związane z kultem świętego Mikołaja. Obdarowywanie się prezentami nie jest w żadnym razie wymysłem współczesnym. Zwyczaj ten ma już bez mała 900 lat!

W XII-wiecznej Francji istniała tradycja, że 6 grudnia siostry zakonne rozdawały prezenty dzieciom z najbiedniejszych rodzin – wzorując się właśnie na postępowaniu świętego Mikołaja. Wręczanie drobnych upominków z okazji dnia świętego Mikołaja udokumentowano w średniowieczu także w Polsce, Czechach, Austrii, Holandii, Belgii i w Niemczech. Jednym ze zwyczajów, który obecny jest także dzisiaj, było wystawienie butów lub wieszania skarpet, w których święty Mikołaj miał zostawić upominki.

Już w średniowieczu istniał ponadto zwyczaj przebierania się za Mikołaja przynoszącego prezenty. Oczywiście strój ten nie miał nic wspólnego z rubasznym starszym panem w czerwonym kubraku, obecnym w dzisiejszej kulturze masowej. Świętego Mikołaja wyobrażano sobie jako dostojnego, ale też dobrego i bardzo życzliwego biskupa, w długiej szacie i z pastorałem w ręku.

Święty Mikołaj przez lata kojarzony był wyłącznie z 6 grudnia. To właśnie tego dnia wspominano świętego, a na pamiątkę jego dobrych uczynków, wręczano sobie upominki. Z czasem, już w XX wieku, święty Mikołaj coraz częściej pojawiać zaczął się jako baśniowa postać, która zjawia się przy okazji świąt Bożego Narodzenia. Choć „skomercjalizowany” Mikołaj nadal przynosi prezenty, to nie ma on już wiele wspólnego ze świętym Mikołajem z Miry.

Najbardziej utrwalony wizerunek Mikołaja, który przeniknął już zapewne do wszystkich kultur na całym świecie (nawet tych niechrześcijańskich), powstał w 1930 roku. Autorem projektu tego „mikołaja” był Fred Mizen, twórca reklamy napoju Coca-Cola. To właśnie wówczas święty Mikołaj pojawił się po raz pierwszy jako starszy pan z brodą ubrany w czerwony strój i białą czapkę.

Czytaj też:
Trasa Świętego Mikołaja, tajna linia telefoniczna i zimna wojna – co je łączy?Czytaj też:
QUIZ: Kultowe wieczorynki. Czy nadal je pamiętasz?Czytaj też:
QUIZ: Polskie podania i legendy. Jest ich całkiem sporo! Słyszałeś o wszystkich?