William Wallace to postać wokół której narosło wiele legend. Kim był szkocki wojownik, który rzucił wyzwanie angielskiemu królowi, a z czasem stał się legendarnym, największym bohaterem Szkotów?

Szkocja i Anglia – na granicy wojny

Pod koniec XIII wieku Szkocją rządził król Aleksander III. Jego rządy ustabilizowały sytuację w państwie, lecz kiedy w 1286 roku władca ten nagle zmarł, dla całego kraju rozpoczął się trudny okres. Władzę „objęła” wówczas wnuczka Aleksandra, Małgorzata Kenneth. „Objęła”, gdyż w chwili, kiedy została okrzyknięta królową miała jedynie 3 lata. W imieniu dziecka rządziła rada, lecz ich rządy też nie trwały długo, gdyż Małgorzata zmarła w roku 1290. To rozpoczęło krwawe walki o szkocki tron, do którego pretensje zgłosiło 13 możnych.

Szkocji groziła wojna domowa. Wówczas o rozsądzenie sporów poproszony został król Anglii Edward I. Pod jego protekcją w 1292 roku szkocki sąd ogłosił, że największe prawa do tronu Szkocji, na podstawie swego rodowodu, ma Jan Balliol. Król Jan miał być jednak tylko pionkiem w rękach angielskiego monarchy. Edward od początku podważał jego władzę. Taktował go jak wasala, chcąc stopniowo zagarnąć Szkocję w swoje władanie. Część szkockich możnych zbuntowała się już w 1295 roku. Powołali oni wówczas Radę Dwunastu, której celem było odsunięcie skompromitowanego króla od władzy i wyparcie Anglików ze szkockich ziem. Jeszcze w tym samym roku porozumieli się oni z królem Francji.

Edward I, nie chcąc, aby Szkoci dostali się pod francuski protektorat, uderzył na nich wyprzedzająco. Wojska angielskie szybko pokonały słabszych Szkotów. W kwietniu 1296 roku Edward I, zwyciężając w bitwie pod Dunbar, zmusił króla Jana do abdykacji, a szkockich możnych do złożenia mu hołdu lennego.

Prawda i mity

Wydarzenia z lat 1295-1296 rozpoczęły trwające kilka lat walki o niepodległość Szkocji. Dopiero w tym miejscu na arenę dziejów wkracza William Wallace. Dlaczego?

William Wallace urodził się około 1270 roku. Jego ojcem był prawdopodobnie Alan Wallace, a rodzina należała do biedniejszej szlachty. O młodych latach Williama nie wiadomo właściwie nic. Od lat historycy snują jedynie domysły na temat jego przodków czy członków rodziny. Nie wiadomo nawet, gdzie słynny Wallace mieszkał zanim dołączył do rebelii przeciwko królowi Anglii. Wskazuje się kilka lokalizacji, np. hrabstwo Ayrshire czy, konkretniej, okolice miasta Kilmarnock. Nieznane jest też pochodzenie nazwiska Wallace. Badacze wskazują, że być może oznacza ono, iż przodkowie Williama pochodzili z Walii lub używali języka kumbryjskiego (dziś wymarły, pokrewny ze starowalijskim).

William Wallace brał, jak można przypuszczać, udział w walkach z Anglikami przynajmniej od 1296 roku. Wcześniej był, być może, najemnikiem w wojskach angielskich Edwarda I i walczył jako łucznik (łuk znalazł się na pieczęci, którą się posługiwał). To wśród Anglików Wallace mógł nauczyć się sztuki wojennej, a umiejętności, które nabył pomogły mu później pokonać wojska angielskie. Nie ma jednak co do tego pewności.

Wojna o niepodległość Szkocji

Pierwsza pewna informacja na jego temat pochodzi dopiero z 1297 roku. W maju tegoż roku William Wallace zabił angielskiego szeryfa Lanark, Williama de Heselriga. Następnie dołączył do jednej z wielu rebelii, które w tamtym czasie wybuchały na terenie Szkocji przeciwko władzy Anglików. William Wallace dowodził jedną z większych ze szkockich „armii”. Jego bazą wypadową był Las Ettrick, skąd atakował opanowane przez Anglików zamki i miasta. Na początku września 1297 roku Wallace połączył swoje siły z oddziałami Andrew Moraya, z którym wspólnie oblegał zamek Dundee. Niedługo później obaj wodzowie stoczyli z Anglikami bitwę przy moście Stirling.

Starcie pod Stirling było pełnym zwycięstwem Szkotów. Pomimo dużej przewagi Anglicy zostali rozgromieni. Szkoci zaskoczyli ich na wąskim moście, który w końcu zawalił się pod ciężarem dużej liczby angielskich żołnierzy. Po tej bitwie Moray i Wallace przyjęli tytuł Strażników Królestwa Szkocji w imieniu króla Jana Balliola.

Nie był to jednak koniec wojny. Choć Moray zmarł w wyniku odniesionych ran pod koniec 1297 roku, Wallace kontynuował walkę. Kilka tygodni później poprowadził swoje wojska na tereny północnej Anglii, siejąc zniszczenie w całym regionie. Edward I nie mógł patrzeć spokojnie na poczynania Wallace’a. Na początku kolejnego roku zorganizował drugą wyprawę wojenną na Szkocję.

Edward dysponował zasobami i pieniędzmi. Mógł opłacić najemników, którzy w jego imieniu będą się bić ze zbuntowaną Szkocją. Tego „komfortu” nie mieli sami Szkoci. Wallace musiał zweryfikować swoją dotychczasową taktykę.

Na ziemię Szkotów maszerowało około 26 tysięcy angielskich żołnierzy (w tym walijskich najemników). Wallace nie miał dość ludzi, aby zdecydować się na walną bitwę. Szkoci atakowali więc z rzadka, znienacka, chowając się po lasach i czekając aż Anglikom skończą się zapasy, co zmusi ich do wycofania się ze Szkocji. Ten plan nie powiódł się. Do bitwy i tak doszło – Anglicy zaskoczyli Szkotów niedaleko Falkirk. Do tego starcia wojska angielskie przygotowane były już znacznie lepiej. Szkoci zostali pokonani, a sam Wallace musiał uciekać z pola bitwy, co zresztą nadszarpnęło jego reputację.

We wrześniu 1298 roku William Wallace zrezygnował z tytułu Strażnika Królestwa Szkocji na rzecz Roberta Bruce’a, przyszłego króla Szkocji. Po tym wydarzeniu znowu niewiele wiadomo, co działo się z Wallacem. Być może przez jakiś czas przebywał we Francji szukając poparcia dla walki Szkotów o niepodległość. W tym czasie nawiązał też zapewne kontakt m.in. z królem Norwegii Haakonem V, który wystawił mu list żelazny (znaleziono go przy nim w 1305 roku, wraz z listem od króla Francji i króla Jana Balliola). W 1304 roku William Wallace ponownie pojawia się w szkockich kronikach. Brał wówczas udział w walkach pod Happrew i Earnside.

William Wallace został schwytany przez wojska angielskie 5 sierpnia 1305 roku. Zdradził go jego rodak John de Menteith, szkocki rycerz, który już wcześniej przeszedł na stronę Anglików. Wallace został wysłany do Londynu. Tam, w Westminster Hall, odbył się jego proces. Został oskarżony o zdradę króla Edwarda i okrucieństwo wobec cywilów. Na słowa o zdradzie monarchy wypowiedział słynne później słowa: „Nie mogłem być zdrajcą Edwarda, bo nigdy nie byłem jego poddanym”.

Kara, jaką wymierzono Wallace’owi była straszna. Po procesie przewieziono go do Tower, gdzie rozebrano i przeciągnięto nagiego przez miasto do Smithfield (dziś dzielnica Londynu) na drewnianej ramie. Wallace został skazany na „powieszenie, wypatroszenie i poćwiartowanie” – była to kara wymierzana mężczyznom za zdradę stanu (kobiety były miażdżone lub palone na stosie). Kara polegała na podpaleniu skazańca na stosie przez krótki czas, aby nie zmarł. Później kastrowano go i wycinano mu wnętrzności, które palono na jego oczach. Dopiero po tych torturach skazańcowi obcinano głowę i ćwiartowano jego ciało.

Ciało Wallace’a pocięto na kilka kawałków. Głowę zanurzoną w smole powieszono na moście London Bridge, a jego kończyny wystawiono w Newcastle, Berwick, Stirling i Pert. Dziś w miejscu egzekucji Williama Wallace’a, która odbyła się 23 sierpnia 1305 roku, umieszczono tablicę z napisem: „Dico tibi verum libertas optima rerum nunquam servili sub nexu vivito fili” (pol. „Powiadam wam. Wolność jest tym, co najlepsze. Nigdy nie żyj swoim życiem jak niewolnik”).

Czytaj też:
Eleonora Akwitańska. Najpotężniejsza kobieta EuropyCzytaj też:
Magna Carta – czy była tak wyjątkowa? Fakty i mity o najsłynniejszym dokumencie AngliiCzytaj też:
Bitwa pod Poitiers 1356. Klęska Francji, która pogrążyła ją na kolejne lataCzytaj też:
Filip IV Piękny. Czy to on zapoczątkował "klątwę templariuszy"?