Cywilizacje, które uważa się za twórców pierwszych systemów pisma, zamieszkiwały starożytną Mezopotamię i starożytny Egipt. Ile lat mają najstarsze pisarskie zabytki?
Kamień z Palermo
Kamień z Palermo to fragment steli z czarnego bazaltu, na której wyryto informacje dotyczące dziejów staroegipskich. Jest to jedno z najważniejszych źródeł dla najdawniejszej historii Egiptu. Kamień został zapisany około VIII-VII wieku p.n.e. Naniesiono nań pismo hieroglificzne. Odczytać można z niego listę władców Egiptu od czasów predynastycznych do V dynastii, czyli od około 3150 do 2350 roku p.n.e. Obok imion faraonów na kamieniu z Palermo wyryto także informacje dotyczącą najważniejszych wydarzeń z okresu panowania poszczególnych władców. Artefakt ten jest jedynym źródłem historycznym dla informacji o części władców.
Kamień z Palermo przechowywany jest w Regionalnym Muzeum Archeologicznym Antonio Salinas w Palermo we Włoszech. Nie wiadomo, kiedy został znaleziony. W 1859 roku posiadała go rodzina Guidano z Włoch, która następnie przekazała go do lokalnego Muzeum.
Reformy Urukaginy
Reformy Urukaginy uważane są za najstarszy kodeks praw na świecie. Urukagina był władcą sumeryjskiego miasta-państwa Lagasz, ostatnim przedstawicielem pierwszej dynastii, który panował w latach 2378-2371 p.n.e. Przejął władzę po obaleniu władcy Luglandy, pokonany został później przez władcę miasta-państwa Umma, Lugalzagesiego.
Reformy Urukaginy to zapisany pismem klinowym zbiór reform społecznych, które dotykają kwestii korupcji oraz wyzysku biedoty przez bogatych mieszkańców miasta. Urukagina w swoich reformach zwalniał wdowy i sieroty od płacenia podatków, ustalał opłacanie pogrzebów przez władze miasta, ustalał ceny minimalne za niektóre produkty czy znosił podatki małżeńskie. W ramach reform tego władcy zwolniono urzędników i kapłanów, którzy brali łapówki i czerpali nielegalne dochody. Tabliczki z zapisanymi reformami Urukaginy znajdują się obecnie w zbiorach muzeum w Luwrze.
Instrukcje Shuruppaka
Instrukcje Shuruppaka to tabliczka znaleziona w bibliotece świątynnej w Nippur (Irak) zawierająca listę sumeryjskich powiedzeń. Jest to jedno z najstarszych dzieł literackich na świecie. Tabliczka zapisana jest pismem klinowym, datuje się ją na około 2600 rok p.n.e. Tabliczka zawiera instrukcje i przekazy niejakiego Shuruppaka dla jego syna, w tym wiele mądrych i wciąż uniwersalnych rad, jak np. nigdy nie kupuj osła, który za dużo ryczy, nigdy nie stój zbyt blisko, aby oglądać walkę, nigdy nie pozwalaj sobie na wdawanie się w bójkę czy nigdy nie przeklinaj zbyt mocno, bo odbije się to na tobie.
Hymn świątyni Kesz
Hymn ze świątyni Kesz to, razem z instrukcją Shuruppaka, najstarszy zabytek pisma na świecie. Tabliczka została zapisana około 2600 roku p.n.e. Tabliczka z Kesz zapisana pismem klinowym została znaleziona w świątyni Nippur w dzisiejszym Iraku. Hymn wychwala sumeryjskie miasto Kesz jako miasto wybrane na miejsce zgromadzeń bogów. Kesz istniało przynajmniej do czasów panowania Hammurabiego (wymienione jest w prologu jego Kodeksu Praw). Miasto wzmiankowane jest ponadto w babilońskiej i asyryjskiej literaturze religijnej jako miejsce kultu bogini Ninhursag.
Tabliczki proto-elamickie
Proto-elamicki to ostatni nierozszyfrowany system pisma ze starożytnego Bliskiego Wschodu. Tabliczki powstały w starożytnym Elamie około 3200-2900 rok p.n.e. Pomimo odnalezienia około 1600 tabliczek zapisanych proto-elamickim, nie udało się tego pisma wciąż odczytać.
Elamici osiedlili się na obszarze pomiędzy lewobrzeżnymi dopływami Tygrysu a południowym Zagrosem już w V tysiącleciu p.n.e. Swój język zaczęli wyrażać w formie pisemnej prawdopodobnie na początku III tysiąclecia p.n.e. Z tego okresu pochodzi najstarszy odkryty dokument o charakterze administracyjnym, spisany w archaicznej formie elamickiego, tj. w proto-elamickim. Język średnioelamicki, używany w XIII–VII wieku p.n.e., poświadczony został przez inskrypcje, zapisane alfabetycznym pismem klinowym. Język nowoelamicki znany jest z inskrypcji dwu- i trójjęzycznych z okresu Achemenidów. Używany był w administracji na równi ze staroperskim.
Paleta Narmera
Paleta Narmera to pochodząca z około 3200 roku p.n.e. kamienna płyta o wysokości 63,5 cm i szerokości 42 cm, wykonana z aleurytu, symbolicznie przedstawiająca ostatnią fazę podboju Dolnego Egiptu i tryumf władcy Narmera (Menesa), uchodzącego za zjednoczyciela Górnego i Dolnego Egiptu. Artefakt ten pochodzi z okresu predynastycznego, obie strony palety pokryte są wypukłym reliefem. Płaskorzeźby ukazują postać króla, który zamierza zadać ostateczny cios pokonanemu wrogowi.
Paleta została odnaleziona w Hierakonpolis w 1898 roku przez Jamesa Quibella i F.W. Greena w nienaruszonym stanie. Przechowywana jest obecnie w Muzeum Egipskim w Kairze. Paleta Narmera to jeden z najstarszych zabytków sztuki egipskiej. Uważana jest za jeden z pierwszych dokumentów historycznych i jedno z najważniejszych odkryć w dziejach całego Egiptu.
Tabliczka z Kisz
Tabliczka z Kisz jest zapisana pismem proto-klinowym. Datowana jest na 3500-3200 lat p.n.e. Do tej pory zawarte na niej zapisy nie zostały w pełni odszyfrowane. Tabliczka z Kisz to wapienna tabliczka prawdopodobnie znaleziona w miejscu starożytnego sumeryjskiego miasta Kisz we współczesnym Tell al-Uhaymir w prowincji Babil w Iraku. Oryginalna tabliczka znajduje się w Muzeum w Bagdadzie (Irak), jest to prawdopodobnie najstarszy zabytek pisma w historii świata.
Czytaj też:
Starożytne wynalazki, które zmieniły losy świataCzytaj też:
Sumerowie. Epokowe odkrycie dla poznania tajemniczej cywilizacjiCzytaj też:
Piwo. Historia jednego trunku. Pito je długo przed wynalezieniem koła