Każda rzecz, która dziś wydaje nam się zupełnie zwyczajna i powszechna, w chwili wynalezienia musiała być przecież traktowana jako coś wyjątkowego, nadzwyczajnego. Wynalazki, które zmieniły świat: które z nich były najważniejsze? Czy możemy wskazać, które z nich zmieniły bieg dziejów? Jak bardzo wynalezienie pewnych przedmiotów wpłynęło na rozwój cywilizacji? Co takiego uznać można za pierwszy „wynalazek”?
Narzędzia
Pierwsze narzędzia były proste i powiedzielibyśmy dzisiaj – prymitywne. Pamiętajmy jednak, że to właśnie od nich wszystko się zaczęło. To w końcu żyjący w prehistorii ludzie wpadli na pomysł stworzenia pierwszego „młotka”. Początkowo nie był to, rzecz jasna, znany współcześnie młotek, lecz najpewniej zwykły kamień, którym można było np. rozbić inny przedmiot. Niemniej sama koncepcja narodziła się przed milionami lat.
Z czasem zwykłe krzemienie czy kawałki drewna poddawać zaczęto obróbkom, nadawano im ksztalt, udoskonalano je. Za najstarsze wytworzone przez człowieka narzędzia uważa się te odkryte w Kenii na początku XXI wieku. Przedmioty te mogą mieć nawet 3,3 miliona lat i są starsze o około 800 tysięcy lat od narzędzi znalezionych wcześniej w Etiopii. Fakt, że narzędzia te mogą mieć aż 3,3 miliona lat świadczy o tym, że posługiwać się nimi potrafili ludzie poprzedzający Homo sapiens, a więc Australopithecus afarensis czy Kenyanthropus platyops.
Koło
Gdyby nie koło, jak wyglądałby dzisiejszy świat? Koło zostało wynalezione w Mezopotamii około 3700-3400 roku p.n.e. Nie wiadomo dokładnie, czy jednocześnie koło zostało wynalezione gdzieś indziej czy po prostu wynalazek ten tak szybko rozprzestrzenił się na inne, nawet odległe terytoria (za wyjątkiem Ameryki, gdzie w do powszechnego użycia koło wkroczyło dopiero w XVI wieku n.e.). Wiadomo jednak, że już w połowie IV tysiąclecia p.n.e. koło znane było na ziemiach polskich. Dowodem na to jest waza znaleziona w Bronocicach – wizerunek na wazie jest bowiem najstarszym znanym wyobrażeniem pojazdu kołowego na świecie.
Koło „namacalne”, o którym coś wiemy, to koło garncarskie z około 3250 roku p.n.e. Niewiele młodszy jest fragment glinianej tabliczki odnaleziony w dawnej świątyni bogini Innany w Mezopotamii, na której widnieje wizerunek koła.
Kalendarz
Kalendarz powstał prawdopodobnie wcześniej, niż pismo. Pierwsze kalendarze były bardzo proste – miarą czasu były dzień i noc, a także fazy Księżyca. Pierwszymi kalendarzami fizycznymi był kalendarz egipski oraz kalendarz babiloński.
Kalendarz egipski był kalendarzem słonecznym, który dzielił rok na 365 dni (początkowo 360 dni; 5 dni dodano w późniejszych latach czyniąc dokładniejsze obserwacje nieba). Powstał on około 3000 roku p.n.e. Rok kalendarzowy u Egipcjan dzielił się na trzy pory roku, które miały związek z cyklem życia rzeki Nil. Egipskie pory roku były to: achet – pora wylewów; peret – pora cofania się wód (pora kiełkowania i wzrostu); szemu – pora sucha (pora zbioru).
Kalendarz babiloński oparty był początkowo na obserwacji Księżyca, a potem także Słońca. Zastosowano w nim 7-dniowy tydzień, 12-godzinną dobę oraz 60-minutową godzinę. Dzień babiloński liczony był od zachodu do zachodu słońca. Kalendarz powstał około 1800-1700 roku p.n.e. w Babilonii, a wykorzystywany był później m.in. także w Asyrii i Persji.
Wielką reformę kalendarzową wprowadzono z rozkazu Juliusza Cezara. Kalendarz juliański (słoneczny) został opracowany na jego życzenie przez greckiego astronoma Sosygenesa w 45 roku p.n.e. Kalendarz przetrwał wiele wieków, aż do 1582 roku, kiedy kolejna reforma kalendarza została przeprowadzona przez papieża Grzegorza XIII. Od końca XVI wieku większość państw świata używa kalendarza gregoriańskiego.
Pismo
Pismo powstało w Sumerze na terenie Dolnej Mezopotamii około 4 tysiące lat p.n.e. Prawdopodobnie pismo wykorzystywane było początkowo do spisywania kontraktów handlowych: ilości sprzedawanego zboża czy zwierząt. Pierwszym rodzajem pisma było pismo obrazkowe. Z czasem pismo to zostało uproszczone – w ten sposób Sumerowie stworzyli pismo klinowe. Pisma obrazkowego przez wieki używali Egipcjanie (były to hieroglify). Do dziś tego rodzaju pisma używają m.in. Chińczycy. W alfabecie chińskim każdy znak jest odpowiednikiem słowa lub pojęcia.
Alfabet, którym dzisiaj się posługujemy został wymyślony przez Fenicjan, zaś kształt liter opracowali później starożytni Rzymianie – stąd wzięła się nazwa alfabetu łacińskiego.
Mechanizm z Antykihiry
Mechanizm z Antyhikiry to starożytny mechaniczny przyrząd zaprojektowany do obliczania pozycji ciał niebieskich oraz wyznaczania dat różnych wydarzeń na wiele lat do przodu. Znaleziony został we wraku statku obok greckiej wyspy Andikitira, między Kíthirą a Kretą. Powstanie mechanizmu datowane jest na lata 150-100 p.n.e. Aż do czasu XVIII-wiecznych zegarów nie jest znany żaden inny mechanizm o podobnym stopniu złożoności. O urządzeniu tym mówi się, że jest to pierwszy, najwcześniejszy przykład komputera analogowego
Mechanizm składa się z 37 kół zębatych z brązu. Koła były napędzane za pomocą korby z boku i poruszały kilkoma wskazówkami. Tarcza z przodu pokazywała ruch Słońca i Księżyca na tle zodiaku oraz używanego wówczas w Grecji kalendarza egipskiego z uwzględnieniem roku przestępnego co cztery lata. Ukazywała też fazy Księżyca. Mechanizm pozwalał synchronizować kalendarz słoneczny z księżycowym oraz przewidywać zaćmienia Słońca i Księżyca, a także określać daty rozgrywanych cyklicznie igrzysk olimpijskich oraz innych wydarzeń.
Papirus, pergamin, papier
Papirus znany był w starożytnym Egipcie już około 3000 lat p.n.e. Być może papirus jest nawet tak stary, jak pismo hieroglificzne. Najstarszym zabytkiem piśmiennictwa na papirusie jest zwój pochodzący z roku 2600 p.n.e. W epoce hellenistycznej papirus produkowany był głównie w Aleksandrii. Po czasie miejsce papirusu zaczął powoli zajmować pergamin, który okazał się lepszym materiałem do tworzenia książek w formie kodeksu (taka forma jest nam współcześnie znana – to karty zszywane na grzbiecie; z papirusów tworzono przede wszystkim zwoje).
Papier został wynaleziony w Chinach pomiędzy (około) 8 a 105 rokiem n.e. Papier upowszechnili Arabowie, którzy w VIII wieku napadali ziemie chińskie. Najstarsze papierowe rękopisy powstałe na kontynencie europejskim to Breviarium i Missale mozarabicum, przepisane przed 1036 rokiem w klasztorze Santo Domingo de Silos w pobliżu Burgos.
Zegar
60-minutowy i 60-sekundowy system, którego używamy do dziś wymyślili Sumerowie około 2000 roku p.n.e. Pierwsze mechanizmy mierzące czas pojawiły się zaś już wcześniej, około 3000 roku p.n.e. Pierwszym przyrządem był gnomon – pionowy słup, który bazował na cieniu rzucanym przez słońce. W ciągu dnia pełnił rolę dzisiejszych wskazówek. Drugim wynalezionym mechanizmem do mierzenia czasu był zegar ogniowy, który powstał w Chinach mniej więcej w tym samym czasie. Jego działanie polegało na spalaniu się metalowego pręta w labiryncie rowków wypełnionym proszkiem. W Egipcie używano natomiast zegara wodnego. Najstarsze świadectwa jego użycia pochodzą z XV wieku p.n.e. W III wieku p.n.e. pojawił się ulepszony zegar słoneczny, wzbogacony o półkolistą czaszę. Pierwszy mechaniczny zegar wieżowy powstał zaś dopiero pod koniec XIII wieku w Europie.
Beton
Beton, nazywany sztucznym kamieniem, znany był już być może w starożytnym Egipcie około 3000 lat p.n.e. Beton wytwarzali później Asyryjczycy, Grecy oraz Rzymianie. Betonowe podłogi znaleziono m.in. w pałacu królewskim w Tiryns na Peloponezie w Grecji, którego powstanie datuje się na 1400-1200 rok p.n.e.
Rzymianie intensywnie używali betonu od 300 roku p.n.e. aż do upadku Imperium w 476 roku n.e. W okresie Cesarstwa Rzymskiego beton rzymski wytwarzano z wapna palonego, pucolany i kruszywa pumeksu. Stosowano go szeroko w budownictwie w całym okresie istnienia państwa (tzw. rewolucja architektoniczna). Możliwość wytworzenia betonu uwolniła rzymskie budownictwo od ograniczeń materiałowych i umożliwiło wykonanie rewolucyjnych projektów, zarówno pod względem złożoności, jak wymiarów. W dużej mierze właśnie z betonu zostało wybudowane Koloseum. Rzymski Panteon ma największą na świecie kopułę z niezbrojonego betonu.
Czytaj też:
Dziesięć najstarszych rzeczy na Ziemi. Niektóre mogą zaskoczyćCzytaj też:
Göbekli Tepe. Tajemnica, która wywraca wiedzę na temat dziejów człowiekaCzytaj też:
Siedem mało znanych cudów świata starożytnego