Ten drugi Piłsudski. Opowieść o Bronisławie - bohaterze zapomnianych narodów

Wygnaniec Bronisław Piłsudski badał ginącą kulturę i język Ajnów - rdzennych mieszkańców Sachalinu i Hokkaido. Zamieszkał między nimi, uczył ich czytania i pisania, zasad nowoczesnego rolnictwa, przekonał, że należy solić ryby. Założył rodzinę, żeniąc się z ajnuską kobietą, z którą miał dwoje dzieci.

W 1991 roku na Sachalinie wystawiono mu pomnik.

Dlaczego nazwano go Królem Ajnów i układano dla niego pieśni?

Bronisław Piłsudski nie tylko opracował słownik języka Ajnów zawierający przeszło 10 tysięcy słów, nie tylko wykonał ponad 300 unikatowych zdjęć, lecz także zarejestrował mowę i pieśni Ajnów, wykorzystując najnowszy cud ówczesnej techniki – fonograf Edisona. Po prawie stu latach firmie Sony udało się odtworzyć te nagrania.

Niektórzy historycy twierdzą, że dla innych zrobił tyle, co jego brat dla Polaków.

W latach 1906–1914 przebywał w Zakopanem, gdzie zaangażował się w prowadzenie badań nad folklorem Podhala. Wniósł ogromny wkład w rozwój Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego. Magnetycznie przyciągał do siebie innych społeczników i zarażał swoją pasją. Marzył o wolnej ojczyźnie. Ostatnie miesiące życia spędził w Paryżu, pracując w Komitecie Narodowym Polskim. Został znaleziony martwy na brzegu Sekwany. Choroba, zabójstwo, czy też brat Marszałka sam wyszedł śmierci naprzeciw? Do dziś obracamy się tylko w sferze domysłów.

Bronisław Piłsudski - król Ajnów

Poniższy tekst to fragment książki Przemysława Słowińskiego pt. „Ten drugi Piłsudski”, wyd. Zona Zero.

Według badań przeprowadzonych przez Piłsudskiego w 1903 roku w południowej części Sachalinu żyło dokładnie 1362 Ajnów, 713 mężczyzn i 649 kobiet. Mieszkali w rozrzuconych po wyspie 49 osadach, z których największą była Mauka (obecnie Chołmsk). W opisywanym czasie Ajnowie, choć nieco już zdegenerowani i rozpici, ciągle jednak trzymali się swojej rodowej struktury plemiennej, niewiele zapewne różniącej się od tej sprzed tysięcy lat.

Kiedy po ponad miesięcznym prowadzeniu badań w Mauce Bronisław powrócił do Korsakowskoje, czekało tam już na niego wezwanie od gubernatora wyspy Michaiła Łapunowa. Pełen najgorszych przeczuć udał się więc do siedziby gubernatorstwa, ale tam, wbrew obawom, czekała go raczej przyjemna niespodzianka.

Otóż okazało się, że już trzy lata temu, to znaczy w 1899 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych uznało za przestarzałą i wymagającą zmian obowiązującą dotąd „ustawę o tubylcach”, regulującą kwestie natury gospodarczej, społecznej i etnicznej, opracowaną jeszcze w 1822 roku przez Michaiła Speranskiego. Od pewnego czasu Sachalinem „za bardzo” interesowała się Japonia, w związku z czym, chcąc zapewnić sobie przychylność rdzennej ludności w możliwym konflikcie, rząd rosyjski postanowił usprawnić zasady administrowania wyspą. Zadaniem tym, to znaczy dostosowaniem przestarzałych przepisów do nowych warunków polityczno-społecznych, został obarczony gubernator Sachalinu. Tyle że na wyspie nie było nikogo, kto mógłby się takiego zadania podjąć. Z pewnością nie całkowicie niekompetentni i zdemoralizowani urzędnicy sachalińskiej administracji. Zniecierpliwiony bezczynnością Petersburg naciskał coraz ostrzej, Łapunowowi zajrzało w oczy widmo dymisji.

I oto ktoś przypomniał mu, że jest na wyspie taki jeden, który nie tylko mógłby się takiego zadania podjąć, ale jeszcze wykonać je bardzo profesjonalnie. Nazywa się Piłsudski. I tak oto na polecenie gubernatora Piłsudski zabrał się za opracowywanie przepisów prawnych regulujących status zamieszkałych na Sachalinie Ajnów i pozostałych tubylców.

Po uzgodnieniu podstawowych spraw z tym związanych generał Łapunow wysłał do Bronisława Piłsudskiego krótki list takiej oto treści:

„Łaskawy Panie Bronisławie Osipowiczu! Zgodnie z naszą rozmową (…) przesyłam w załączeniu wykaz wymaganych danych o tubylcach, najuniżeniej prosząc Pana – łaskawy Panie – w związku z wyrażeniem przez Pana zgody o zebranie i przekazanie mi szczegółowych danych i informacji zgodnie z załączonym programem o Ajnach okręgu korsakowskiego oraz o opracowanie projektu zasad administrowania różnoplemieńcami i ich statusem, które powinny zastąpić ustawy działające w tym względzie.

Zechce Pan przyjąć wyrazy serdecznego szacunku i oddania. Podczas opracowywania tych problemów może Pan korzystać z »Ustawy o różnoplemieńcach«, która jest w posiadaniu Korsakowskiego Zarządu Policji, ponieważ innych rozporządzeń nie wydano. Zechce Pan przyjąć wyrazy głębokiego szacunku i oddania, M.I. Łapunow”.

Równocześnie z listem gubernator wydał polecenia miejscowym urzędnikom „udzielenia B. Piłsudskiemu daleko idącej pomocy przy wykonywaniu zleconego zadania, łącznie z możliwością korzystania z rządowej lokomocji konnej i zapewnieniem mu pełnego bezpieczeństwa i ochrony”.

Dla Piłsudskiego była to szansa, jakich mało. Od dawna już przecież wszelkimi sposobami zabiegał u władz o poprawienie sytuacji społecznej i materialnej rdzennej ludności Sachalinu. Na jego prośby i skargi władze te pozostawały jednak przeważnie głuche. Teraz wreszcie uzyskał możliwość bezpośredniego wpływu na nędzny los tubylców. Swoje stanowisko wobec zasad administrowania lokalną społecznością oraz jej ochrony przed depopulacją i akulturacją sformułował na podstawie doskonałej znajomości jej pragnień i potrzeb. Opracowany tekst zatytułował Projekt zasad bytu i zarządzania Ajnami z krótkimi komentarzami do poszczególnych punktów.

„Projekt zasad bytu… składa się z 28 punktów opatrzonych w większości obszernymi komentarzami dowodzącymi, iż B. Piłsudski zdawał sobie wyśmienicie sprawę z akulturacji i depopulacji jako nieuchronnego procesu idącego wraz z rosyjską kolonizacją Sachalinu – analizuje dokument Antoni Kuczyński. – Sformułowane w dokumencie tym zagadnienia można ująć w następujące grupy tematyczne. Część pierwsza, punkty od 1 do 10 dotyczą problemu samorządności oraz instytucji mających zarządzać Ajnami z jasnym sformułowaniem ograniczeń w tym względzie; punkt 11 dotyczy zwolnienia Ajnów ze służby wojskowej; punkty 12 i 13 to formy powinności w naturze i podatki; punkt 14 formułuje zasady ubezpieczenia domostw od pożarów oraz klęsk pomoru bydła i klęsk nieurodzaju zbóż; punkt 15 odnosi się do inwestycji o charakterze magazynowym i postuluje, by w każdej gminie był magazyn, w którym znajdowałyby się produkty zbożowe oraz zapasy ryb; punkty 16 i 17 mówią o nadziałach ziemi, myślistwie i rybołówstwie; punkt 18 zwraca uwagę na profilaktykę w dziedzinie pijaństwa i formułuje zasady działalności antyalkoholowej; punkty od 19 do 21 określają zasady odpisów finansowych na tak zwany fundusz tubylczy oraz podają zasady udzielania kredytów z tych funduszy na rozwój hodowli bydła, ogrodnictwa, rybołówstwa, rolnictwa, rzemiosła i oświaty; punkt 22 jest poświęcony służbie medycznej i w komentarzu do niego B. Piłsudski podkreślił szczególną rolę tej opieki; punkty 23 i 24 specyfikują zasady szkolnictwa dla tubylców; punkty 25 i 26 mówią o rozstrzyganiu sądowym spraw karnych i cywilnych oraz określają zasady polityki penitencjarnej; punkt 27 zwraca uwagę na instytucje kontrolne w zakresie obrony interesów Ajnów; punkt 28 określa nadzór gubernatora nad przestrzeganiem zasad bytu i zarządzania Ajnami sformułowanych w powyższym dokumencie (…)”

Powyższy tekst to fragment książki Przemysława Słowińskiego pt. „Ten drugi Piłsudski”, wyd. Zona Zero.

Czytaj też:
Bronisław Piłsudski. Wielki badacz w cieniu brata. Kim był i co odkrył?Czytaj też:
Co wspólnego ma Antarktyda i niepodległość Polski? Odpowiedź to: Henryk ArctowskiCzytaj też:
Jan Kubary. Etnograf-samouk, pionier, podróżnik. Niezwykły życiorys