Szlaki turystyczne na terenie Polski wyznaczane są przez PTTK. Na obszarach parków narodowych za wyznaczenie znaków odpowiedzialne są władze parku, które porozumiewają się w tej sprawie z PTTK.
W Polsce symbol szlaku to trzy przylegające do siebie poziome pasy: górny i dolny to pasy białe, a środkowy ma inny kolor: czerwony, zielony, żółty, niebieski lub czarny. Kolor szlaku nie oznacza jego trudności– wbrew pokutującej opinii mówiącej, że np. szlak czarny to szlak najtrudniejszy. Różne kolory stosowane są tylko dla lepszego rozróżnienia ich na mapie i lepszej orientacji w terenie (np. kiedy szlaki się krzyżują).
Symbol szlaku malowany jest na drzewach, skałach czy murach. Na trasie, którą wiedzie szlak umieszcza się też tzw. szlakowskazy, które wskazują przy okazji kierunek, którym należy podążać. Umieszcza się na nich także napis mówiący o miejscu docelowym oraz odległość i/lub przewidywany czas, jaki jest potrzebny, aby dotrzeć do celu.
Na szlakach spotkać można też infrastrukturę ułatwiającą turystom poruszanie się (mosty, kładki oraz sztuczne ułatwienia jak łańcuchy, drabinki i klamry), a także odpoczynek, czyli np. ławki, altany, wieże widokowe.
Najstarsze szlaki turystyczne w Polsce
Zorganizowana turystyka w Polsce narodziła się na Podhalu w czasach zaborów. Tatry i Zakopane rozpromował wśród Polaków Tytus Chałubiński, który dostrzegł w tym regionie wielką wartość krajobrazową i uznał je za świetne miejsce na wypoczynek oraz stworzenie uzdrowiska. W krótkim czasie Zakopane stało się „mekką” polskości dla tysięcy Polaków. To tutaj rozwijała się sztuka, spotykali się najwięksi polscy artyści, a Polacy ze wszystkich zaborów przybywali na letniska, aby zaczerpnąć oddechu wolności z dala od rosyjskich czy pruskich władz.
W 1873 roku w Zakopanem powstało Towarzystwo Tatrzańskie promujące wycieczki po Tatrach i dbanie o tatrzańską przyrodę. Celem TT było niejako uporządkowanie tatrzańskiej turystyki. Z wypadów w góry korzystało coraz więcej osób, a więc ważne było, aby wyprawy te były bezpieczne oraz prowadzone przez doświadczonych i znających góry przewodników.
Działacze TT zaczęli też uporządkowywać, poprawiać oraz wyznaczać nowe ścieżki w Tatrach. Budowano też nowe mosty i kładki przez tatrzańskie potoki. Dolinki reglowe, jak Strążyska czy Białego stały się dzięki temu dostępne dla wszystkich, nawet mało wprawionych letników. Wkrótce zaczęto też wytyczać bardziej wysokogórskie drogi, na szczyty i przełęcze.
Pierwszym człowiekiem, który zdecydował się na wytyczenie szlaku turystycznego w Tatrach był Walery Eljasz-Radzikowski. W 1887 roku wpadł on na pomysł wytyczenia nie tylko ścieżki, ale przede wszystkim oznaczenia jej farbą, dla lepszej orientacji turystów.
Radzikowski korzystał z koloru czerwonego (cynober). Trasa, którą oznaczył wiodła z Zakopanego (konkretnie z Toporowej Cyrhli) przez polanę Psia Trawka, wodospady Wodogrzmoty Mickiewicza, Starą Roztokę do Morskiego Oka. Niedługo później Eljasz-Radzikowski umieścił kolejne znaki na trasach wiodących np. na Świnicką Przełęcz, Świnicę, przełęcz Zawrat, przełęcz Zawory, Wrota Chałubińskiego i przełęcz Liliowe. Te szlaki także oznaczył na czerwono. Kolorem białym Walery Eljasz oznaczył wkrótce ścieżkę z Doliny Waksmundzkiej na przełęcz Krzyżne. W latach 1903-1906 natomiast, ksiądz Walenty Gadowski z pomocą miejscowych górali wyznaczył – do dziś najtrudniejszy szlak w Polsce – czyli trasę Orlej Perci. Kilka lat później, także Gadowski, poprowadził na ten graniowy szlak szlaki dojściowe.
Ksiądz Gadowski dwie dekady później wyznaczył też graniowy szlak w Pieninach nazwany Sokolą Percią (ukończony w 1926 roku). Wcześniej zaś, bo w 1906 roku Hugon Zaoałowicz wyznaczył trasę w okolicy Zawoi (Beskid Żywiecki), a w 1907 roku, w Beskidzie Sądeckim poprowadzona została trasa z miejscowości Rytro przez Przehybę do Szczawnicy.
W tym miejscu dodać trzeba, że początkowo korzystano tylko z jednego koloru farby – czerwonego lub białego. Nie istniał jeszcze w tamtym czasie „zwyczaj” znakowania szlaków przy pomocy trzech pasów. Wymóg takiego oznaczania szlaków wprowadziło PTTK dopiero po I wojnie światowej. Było to dużo trwalsze i bardziej czytelne niż paski w jednym kolorze.
Uregulowanie znakowania ścieżek
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i zjednoczenia ziem znajdujących się pod zaborami, powstała potrzeba ujednolicenia sposobu znakowania tras turystycznych. Wcześniej, w zależności od regionu, strasy wyznaczono w różny sposób. Dla przykładu: w Sudetach szlaki oznaczano malując dwa trójkąty: biały i drugi w innym kolorze. Do tego coraz gęstsza sieć szlaków i przecinające się znakowania zamiast pomagać turystom, utrudniały orientację w terenie.
W 1923 roku późniejszy generał Kazimierz Sosnkowski wystąpił z propozycją usystematyzowania sieci szlaków turystycznych w Polsce oraz wyraził konieczność wprowadzenia jednolitego znakowania (on także był inicjatorem powstania Głównego Szlaku Beskidzkiego). Rok później działacz PTTK Feliks Rapf zaproponował metodę znakowania szlaków, która utrzymała się zresztą do dzisiaj.
Pierwsze szlaki turystyczne na nizinach zostały wyznaczone w drugiej połowie lat 20. XX wieku. Był to m.in. szlak przez Puszczę Kampinoską, szlaki w okolicach Krakowa, w Górach Świętokrzyskich, w Puszczy Białowieskiej, na Pojezierzu Brodnickim i w Puszczy Kozienickiej.
Czytaj też:
Orla Perć. Szlak, który powstał dzięki determinacji jednego człowiekaCzytaj też:
Krzyż na Giewoncie – symbol Tatr. Niektórzy woleliby się go pozbyćCzytaj też:
Karkonosze - Góry Olbrzymie. Historia odkryćCzytaj też:
QUIZ: Zakopane. Znasz historię stolicy Tatr? Sprawdź się!