- Według historyka Juliana Ursyna Niemcewicza była „rozwiązła i bezwstydna”. Adam Mickiewicz określił ją „najwszeteczniejszą z kobiet” i porównał carycę do… Wenery. Jeszcze ostrzej wyrażał się o rosyjskiej władczyni konserwatywnie nastawiony Stanisław Tarnowski, który napisał: „była wcieleniem bezbożności zupełnej, jaką wyrobiła w rzeczach publicznych racja stanu, ogłoszona najwyższą zasadą i prawem, (…) miała sumienie spokojne, bo go nie miała wcale”. – pisze Maria Procner na portalu Ciekawostki Historyczne.
Droga do władzy
Urodziła się 2 maja 1729 r. w Szczecinie jako Zofia Fryderyka Augusta von Anhalt-Zerbst. Jej rodzicami byli Christian August von Anhalt-Zerbst z dynastii askańskiej i Joanna Elżbieta z dynastii holsztyńskiej.
Kwestia zamążpójścia Zofii była tematem niezwykle istotnym – wszyscy rodzice i wtedy, i wcześniej stawali przed identycznym dylematem. Zależała od tego przyszłość ich córki, ale także ich własna pozycja na salonach Europy. Matka Zofii rozsyłała portrety córki w różne miejsca i nawiązywała przyjaźnie mając nadzieję, że ktoś z „wielkich” zainteresuje się młodą arystokratką. Miała szczęście – uwagę na Zofię zwróciła sama cesarzowa Elżbieta Romanowa, która szukała żony dla następcy tronu w Rosji.
Sprawa dziedziczenia tronu w Rosji była od lat nieco skomplikowana. Elżbieta Romanowa była córką Piotra Wielkiego, lecz władzę w Rosji przejęła dopiero po śmierci wszystkich potomków Piotra II (który był wnukiem Piotra I).
Elżbieta, która nie miała dzieci, swoim następcą uczyniła syna swojej siostry Anny. Piotr, książę Holsztynu, był chorowitym i słabym dzieckiem, nie wyrażał większego zainteresowania nauką. Do końca życia nie nauczył się dobrze rosyjskiego. Był to jednak najbliższy krewny cesarzowej Rosji. Jego żoną miała zostać Zofia Fryderyka Augusta.
Nieudane małżeństwo
Piotr zrobił na przyszłej Katarzynie II bardzo złe wrażenie, gdyż był podobno zwyczajnie brzydki. Katarzyna miała zdecydowanie inny temperament i zachowanie Piotra od początku ją drażniło. Jego twarz pełna blizn po ospie oraz łysina, odstręczały ją. Swoje obrzydzenie umiejętnie maskowała.
Ślub odbył się w sierpniu 1745 r. Para doczekała się jednego syna, Pawła, choć historycy mają wątpliwości czy było to na pewno dziecko Piotra.Katarzyna bowiem słynęła z posiadania licznych kochanków, nie specjalnie także się z nimi kryła. Mąż musiał wiedzieć, że żona go zdradza (i sam nie był jej dłużny), jednak chyba niezbyt się tym przejmował. Piotr nie wykazywał większego zainteresowania alkową, co Katarzynę irytowało.
W 1755 r. poznała młodego polskiego arystokratę, Stanisława Poniatowskiego, który bardzo się jej spodobał. Już wkrótce nawiązali romans, którego owocem – nieoficjalnie – była Anna Piotrowna.
Spisek
Piotr III nie miał zadatków na wielkiego wodza, jednak był niezłym administratorem. Zależało mu na rodzinnym Holsztynie, chciał odzyskać Szlezwig. Wielka europejska polityka go nie interesowała, lecz starał się prowadzić uregulowany tryb życia, codziennie zajmował się bieżącymi sprawami, słuchał meldunków i brał udział w naradach.
Pomimo to zdecydowanie bardziej lubiana była jego żona, Katarzyna. Od początku ostentacyjnie chwaliła kulturę rosyjską, okazywała przywiązanie do Cerkwi. Piotr nie potrafił porzucić swoich niemieckich przyjaciół i doradców, nieustannie interesował się sprawami Holsztynu, co irytowało wielu dworzan i rosyjskich arystokratów.
Carem Rosji został Piotr 5 stycznia 1762 r. Dzisiaj powiedzielibyśmy, że od początku, zastosowano wobec niego, czarny pijar – Piotr miał robić wszystko źle, na niczym się nie znać i przynosić wstyd Rosji. Stopniowo odwracali się od niego wszyscy. Jego żona, z inspiracji której (prawdopodobnie) głoszono tę propagandę, odcięła się od męża. Piotr nie miał na dworze żadnego oparcia.
9 lipca 1762 r. Katarzyna ogłosiła, że przejmuje władzę jako Katarzyna II. Ponoć samodzielnie zredagowała treść zrzeczenia się przez Piotra tronu. Jej małżonek został sam. Bojąc się o własne życie, podpisał dokument bez żadnego sprzeciwu. Osadzono go w areszcie domowym w pałacu w Ropszy niedaleko Petersburga. Już po kilku dniach, 17 lipca został zamordowany, najpewniej z rozkazu, a przynajmniej za wiedzą Katarzyny. Oficjalnie podano, że przyczyną śmierci była kolka hemoroidalna.
Katarzyna II zasłynęła jako pomysłodawczyni licznych reform, rządziła Rosją przez długie lata. Zmarła dopiero w 1796 r.
W Polsce znana szczególnie z propagowania rozbiorów, w wyniku których Rzeczpospolita zniknęła z map Europy. Na „swoim koncie” ma nie tylko śmierć męża, lecz również syna, Pawła I, którego nie lubiła, gdyż za bardzo przypominał jej męża. Swoim następcą uczyniła ukochanego wnuka, Aleksandra I.