Powstaniu państwa litewskiego, które zaczęło się kształtować na przełomie XII i XIII w., sprzyjało korzystne położenie geopolityczne. Jerzy Ochmański, autor „Historii Litwy”, stwierdzał, że Ruś, która chciała zawładnąć Litwą, była osłabiona z powodu rozbicia dzielnicowego i najazdów tatarskich. Litwę oddzielały od Polski ziemie zamieszkałe przez Jaćwingów, a zresztą cierpiała ona także na rozbicie dzielnicowe, więc Piastowie nie mieli ekspansywnych zamiarów wobec ziem litewskich. Krzyżacy z Malborka byli zajęci głównie podbojem Prusów. Kłopoty Litwinom sprawiał Zakon Kawalerów Mieczowych, lecz potrafili się mu opierać. W 1236 r. pod Szawlami pobili niemieckich rycerzy na głowę, a wielki mistrz zakonu poległ. Zakon Kawalerów Mieczowych nie podniósł się po tej klęsce, został przyłączony do Zakonu Krzyżackiego, stanowiąc jego inflancką gałąź, która nadal wojowała z Litwą.

Król Mendog

Najwybitniejszym władcą Litwy w XIII w. był Mendog (panował w latach1236– 1263). Józef Ignacy Kraszewski w dziele o historii Litwy pisał o nim: „Odziedziczył po ojcu wielką duszę i myśl wielką, która nim kierowała, myśl zjednoczenia w wielkie państwo wszystkich ziem litewskich i zdobytych na Rusi krajów. Całe jego życie spełnieniem tej myśli poświęcone było”. Zjednoczeniu przeszkadzali kunigasowie, władcy lokalnych ziem litewskich, toteż Mendog się z nimi rozprawił, mordując bardziej opornych. Z bratankami postąpił łagodniej, wyprawił ich na wschód, by tam szukali szczęścia i ziemi dla siebie, a ich władztwa przejął. Liczył być może, że zginą w bojach. Tak się jednak nie stało, jeden z bratanków opanował Psków i zaczął tam rządzić. Krewni nie zamierzali się Mendogowi podporządkować, a zagrożeni przez niego, poprosili o pomoc księcia Daniela Halickiego. Ten założyciel grodu we Lwowie, który sięgnął po koronę, chciał wykorzystać okazję i zdobyć dla siebie Ruś Czarną (część dzisiejszej Białorusi). Zmontował więc koalicję przeciw Mendogowi z udziałem Krzyżaków z Inflant, Jaćwingów i Żmudzinów. W tej tak trudnej i – wydawałoby się – beznadziejnej sytuacji w pełni zabłysnął wielki talent polityczny Mendoga” – oceniał Ochmański. Krzyżakom obiecał, że się ochrzci, a Żmudzinów po prostu przekupił. Z pomocą Krzyżaków, których wynagrodził „czczymi darowiznami ziem, których nie posiadał i których Krzyżacy nie mieli siły zająć”, pokonał wrogą koalicję.