Neron uchodzi za jednego z najbardziej krwawych cesarzy w dziejach starożytnego Rzymu. Czy faktycznie jest on winny wszystkim zarzucanym mu czynom? Czy, gdyby nie został cesarzem, miał szansę zostać lubianym przez Rzymian artystą?
Pierwsze lata
Neron, a właściwie Lucius Domitius Ahenobarbus, urodził się 15 grudnia 37 roku w Ancjum. Jego rodzicami byli Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus i Agrypina Młodsza, późniejsza żona cesarza Klaudiusza, którego następcą został Neron. Neron był uczniem Seneki Młodszego, którego w przyszłości skazał zresztą na śmierć. W dzieciństwie uchodził za zdolnego i szybko przyswajającego wiedzę. Miał talent aktorski i poetycki, interesował się literaturą.
W roku 49 matka Nerona, Agrypina Młodsza została żoną cesarza Klaudiusza, doprowadzając uprzednio do śmierci jego poprzedniej żony, Walerii Messaliny (matki pierworodnego syna Klaudiusza, Brytanika). Związek Agrypiny i Klaudiusza był kazirodczy, bowiem cesarz był stryjem Agrypiny. Matka Nerona była już zresztą wcześniej oskarżana o kazirodcze kontakty seksualne, m.in. z własnym bratem Kaligulą oraz z mężem swojej siostry, co doprowadziło nawet do jej tymczasowego wygnania z Rzymu. Powróciła tam dopiero z rozkazu Klaudiusza, gdy ten został cesarzem.
Jako żona cesarza Agrypina otrzymała tytuł augusty i posiadała rozległe wpływy w państwie. Likwidowała niewygodnych jej ludzi, a przede wszystkim doprowadziła do adoptowania jej syna Nerona przez Klaudiusza. Ten krok spowodował, że Neron miał takie same prawa do objęcia tronu cesarskiego, co starszy syn Klaudiusza, Brytanik.
Klaudiusz, choć znajdował się pod wielkim wpływem swej kolejnej żony, najpewniej zdawał sobie sprawę z jej planów. Chciał więc zapobiec dalszym wypadkom, uznać Brytanika za dorosłego i mianować swoim następcą. Agrypina postanowiła wówczas wziąć sprawy w swoje ręce. Najpewniej to z jej rozkazu w roku 54 Klaudiusz został otruty. W ten sposób, 13 października 54 roku, Neron został cesarzem rzymskim przyjmując imiona Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus.
Wpływy Agrypiny były wciąż duże. Neron miał w chwili wstąpienia na tron 17 lat i potrzebował jej kontaktów. Z czasem Agrypina stawała się jednak dla niego coraz większym ciężarem, a jej chęć rządzenia Rzymem coraz bardziej go irytował. Niechętni wobec niej byli tej najbliżsi doradcy Nerona, Seneka i Burrus. W roku 59 Neron postanowił pozbyć się matki zlecając jej zabicie. Ludowi rzymskiemu przekazał zaś, że działał w samoobronie, gdyż to matka planowała jego zabójstwo.
Nie było to jedyne zabójstwo, jaki cesarz rzymski Neron miał na swoim sumieniu w okresie swoich stosunkowo krótkich, lecz krwawych rządów. Z jego rozkazu zginęła jego pierwsza żona, Oktawia. W roku 62 Neron poślubił natomiast Poppeę Sabinę, która zmarła cztery lata później będąc wówczas w ciąży – prawdopodobnie z powodu pobicia przez Nerona.
Jaki był Neron
Zdania na temat Nerona wśród historyków są podzielone. Różne opinie na jego temat przekazywali już współcześni mu dziejopisowie, dlatego zapewne tak trudno oddzielić prawdę od plotek, pomówień czy, z drugiej strony, gloryfikacji. Z jednej strony mówi się, że Neron przez cały okres rządów rywalizował z senatem o wpływy, a przez arystokrację rzymską był uznawany za despotę, m.in. dlatego, że krótko po objęciu cesarskiego tronu poddał się deifikacji (ubóstwieniu). Z drugiej strony podkreśla się, że po śmierci matki i uwolnieniu się spod jej wpływów, Neron rozpoczął nowy rozdział w rzymskiej polityce likwidując wiele szkodliwych dla państwa praktyk, jakie wprowadził jeszcze Klaudiusz. Neron miał ukrócić wpływy znaczących wyzwoleńców, którzy doszli do władzy za poprzedniego cesarza, przyznać prawo do obrony i sądu niewolnikom, których prześladują ich właściciele, miał też ograniczyć występy gladiatorów na rzecz większej ilości występów artystycznych czy zawodów sportowych. Trudno współcześnie jednak stwierdzić, ile w jego „reformach” było jego własnego zaangażowania, a ile podsunęli mu jego doradcy.
W polityce zewnętrznej, zwłaszcza w pierwszych latach rządów, Neron polegał raczej na wiedzy swoich doradców, do których należeli m.in. Seneka Młodszy, Gajusz Petroniusz czy Sekstus Afraniusz Burrus. Neron potrafił czasami podejmować dobre decyzje. Jeśli sam nie potrafił rozwiązać jakiejś sprawy, umiał przynajmniej zlecić to komuś, kto posiadał odpowiednie kompetencje. Tak było w przypadku odzyskania wpływów w Armenii. Wyruszył tam, z polecenia Nerona, wódz Korbulon, który przywrócił Rzymowi panowanie nad tą prowincją.
Z całą pewnością jednak od wielkiej polityki Nerona bardziej zajmowały intrygi, plotki i życie „wielkiego miasta”: uczty, przyjęcia, występy aktorskie. Cesarz zasłynął z tego, że lubił wymykać się w przebraniu nocą z pałacu, aby oglądać na własne oczy życie w mieście. Chętnie występował na teatralnej scenie, niekiedy nawet przed pospólstwem, które, swoją drogą, uwielbiało za to cesarza. Takie występy budziły jednak odrazę i niezrozumienie wśród arystokracji – tym bardziej, że zawód aktora był w tamtym czasie uważany za bardzo podrzędny, niewiele więcej wart od „zawodu” kurtyzany.
W roku 64 miał miejsce pożar Rzymu, który w pewnym stopniu przeszedł do legendy, głównie za sprawą książki Henryka Sienkiewicza „Quo vadis”. W dziele Sienkiewicza winnymi pożaru Neron uznał chrześcijan, na których brutalnie się później mścił. Neron w istocie obwinił wyznawców Chrystusa o nieszczęście, jakie spotkało miasto nad Tybrem. Wspominają o tym historycy: Tacyt oraz Swetoniusz. Mało jednak prawdopodobne, aby Neron celowo zlecił podpalenie Rzymu, aby pozbyć się chrześcijan, jak nie raz się mówiło. Faktem jest jednak, że zniszczenie Rzymu Neron wykorzystał, aby opracować nowy plan miasta, co wyszło samemu miastu na dobre. Część budynków wyburzono, ulice poszerzono. Wprowadzono też „przepisy budowlane” mówiące m.in. o tym, że między budynkami miały zostać zachowane odpowiednie odstępy i należy wznosić je z kamienia (a nie w całości z drewna). Te zmiany uchroniły Rzym od kolejnych wielkich pożarów, które do tamtej pory dość często nawiedzały stolicę Imperium.
Przebudowa Rzymu była największą zasługą Nerona. Poza tym jego zachowanie i rosnące despotyczne zapędy coraz bardziej nie podobały się rzymskiej arystokracji. W całym Cesarstwie wybuchały bunty. Buntowali się żołnierze w Galii, Hiszpanii i Judei. Senat odwrócił się od Nerona widząc, że popularność cesarza coraz bardziej się kurczy.
Neron popełnił samobójstwo 9 czerwca 68 roku. Miał 39 lat. Przez niższe warstwy społeczne był czczony po śmierci, a jego grób był zadbany. W historii zapisał się jednak jako szaleniec i tyran. Niechętni byli mu współcześni oraz późniejsi rzymscy historycy. Pliniusz Młodszy był zdania, że „panowanie cesarza Nerona to czasy niebezpieczne dla ludzi wykształconych”.
Czytaj też:
10 wojowników. Oni siali postrach w starożytnym świecieCzytaj też:
Zanim powstał Rzym. Etruskowie - tajemniczy lud ItaliiCzytaj też:
Turystyka dawniej. Osiem ulubionych celów podróży w starożytności i średniowieczu