Przez wiele wieków ostatnie chwile papieży oraz związane z ich pochówkami ceremonie, odbywały się po cichu, za zamkniętymi drzwiami. Pierwszym „medialnym” pogrzebem był dopiero pochówek papieża Jana XXIII, zmarłego w 1963 roku. Obrzędy związane z pogrzebem papieża i jego ostatnim pożegnaniem zainteresowały jednak wszystkie media właściwie dopiero w 2005 roku, kiedy zmarł papież Jan Paweł II. Równie medialny był pogrzeb papieża-emeryta Benedykta XVI. Nie inaczej będzie z pewnością z pochówkiem papieża Franciszka, który zmarł rano, 21 kwietnia 2025 roku.
Co dzieje się, kiedy umiera papież?
Kompletną instrukcję co do swojego pogrzebu pozostawił po sobie dopiero papież Paweł VI w konstytucji apostolskiej „Romano Pontifici eligendo” z 1975 roku. Trzy lata później zredagowano księgę liturgii pogrzebowej „De funere Summi Pontificis”, która regulowała i opisywała wszystkie procedury, które zapewniały m.in. zachowanie ciągłości władzy nad Kościołem w czasie Sedes Vacanti, czyli w czasie wakatu na tronie papieskim. Kolejną konstytucję apostolską („Universi Dominici Gregis”) wydał Jan Paweł II. Znajdują się w niej rozdziały mówiące o postępowaniu duchowieństwa watykańskiego w chwili śmierci głowy Kościoła katolickiego.
Obrzędy, które odbywały się po śmierci papieży zmieniały się z biegiem lat. Przy papieżach czuwał czasami cały kler rzymski. Zawsze byli przy nim natomiast najważniejsi watykańscy urzędnicy (jak Kamerling) i sekretarze papiescy.
W chwili śmierci Jana Pawła II w jego pokoju przebywał Sekretarz Stanu wraz ze swoim zastępcą oraz Kamerling (Kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego w Kościele katolickim), który wedle prawa przejmuje administrację Watykanu w chwili wakansu na tronie Piotrowym. Do zadań Kamerlinga należy stwierdzenie zgonu papieża. Dokonuje on tego w obecności Mistrza Papieskich Ceremonii. To on także redaguje akt zgonu zmarłego papieża. Po stwierdzeniu, że głowa Kościoła nie żyje, Kamerling zdejmuje z palca papieża Pierścień Rybaka i w obecności innych niszczy go. Po chwili Kamerling opieczętowuje papieskie pokoje i oficjalnie przejmuje władzę nad Watykańskim Pałacem Apostolskim, Pałacem na Lateranie i Castel Gandolfo.
Niegdyś istniał zwyczaj, że po zniszczeniu pierścienia, Kamerling trzykrotnie uderzał srebrnym młoteczkiem w czoło papieża wołając go imieniem, które ten otrzymał przy chrzcie. Ostatni raz rytuał ten wykonano w roku 1878, gdy umarł papież Pius IX.
Po pierwszych modlitwach następuje obrzęd zabalsamowania ciała papieża. Później zmarłego ubiera się w czerwone szaty pontyfikalne, a na głowę zakłada się mitrę. Obok ciała spoczywa pastorał, symbol religijnej władzy. Ciało papieża zostaje wystawione, aby można było oddać hołd zmarłemu. Obrzęd pożegnania nie jest przypadkowy – sposób, w jaki ustawiony jest krzyż, kandelabry czy klęczniki jest od dawna ustalony.
Papieskie pogrzeby
W końcu następuje ceremonia przeniesienia ciała papieża do Bazyliki św. Piotra. Ciało niesione jest w lektyce przez 12 lektykarzy papieskich (sediari pontifici) i towarzyszy mu chóralny śpiew. W czasie, kiedy papieża mogą pożegnać już wszyscy wierni, kardynałowie ustalają termin uroczystości pogrzebowych.
Ciało papieża składane jest w cyprysowej trumnie (cyprys jest symbolem nieśmiertelności i wierności). Przy wkładaniu ciała do trumny obecni powinni być: Kamerling, Sekretarz Stanu, Prefekt Domu Papieskiego i Archiprezbiter Bazyliki Św. Piotra. Do trumny wkłada się monety z czasów pontyfikatu papieża – jest to bardzo dawny zwyczaj. Liczba monet oznacza ilość lat pontyfikatu. Oprócz monet, w trumnie umieszcza się także tubę zwaną rogito, w której znajduje się spis najważniejszych momentów z czasu pełnienia przez papieża jego posługi. Ostatnim rytuałem jest przykrycie twarzy papieża białym jedwabnym welonem, który ma symbolizować światło prowadzące do życia wiecznego. Wówczas trumna zostaje zamknięta.
Po wystawieniu trumny z ciałem papieża przed Bazylikę św. Piotra, rozpoczyna się Msza święta pogrzebowa. Mszy przewodniczy dziekan Kolegium Kardynalskiego (podczas pogrzebu papieża Benedykta XVI, Mszy przewodniczył urzędujący papież Franciszek; była to pierwsza taka sytuacja w dziejach). Pod koniec Liturgii rozpoczyna się Litanię do Wszystkich Świętych. Po niej, kardynał Wikariusz Rzymu modli się przy trumnie. Następnie procesja złożona z kardynałów odprowadza trumnę z ciałem papieża do podziemi, gdzie zostaje ona złożona w Grotach Watykańskich.
Tuż przed złożeniem w grobowcu, trumna cyprysowa z ciałem papieża jest pieczętowana i wkładana do trumny cynkowej, którą także się pieczętuje (niegdyś drugą trumną była trumna wykonana z ołowiu, jednak była ona zbyt ciężka). Na końcu obie trumny umieszcza się w trumnie w drewna orzechowego. Tę składa się w grobowcu – miejscu wiecznego spoczynku papieża. Na końcu sporządzany jest dokument, który potwierdza dopełnienie wszystkich obrzędów i złożenie ciała papieża w grobie.
W przypadku papieża Franciszka pogrzeb będzie wyglądał nieco inaczej. Jak pisze publicysta Krystian Kratiuk (PCh24.pl) na portalu X, zgodnie z wytycznymi, które wydał sam Franciszek: „planuje się użycie jedynie dwóch trumien: z cynku oraz drewna. Msza pogrzebowa zostanie odprawiona na placu przed Bazyliką św. Piotra. Liturgii przewodniczyć będzie najpewniej dziekan Kolegium Kardynalskiego, kard. Giovanni Battista Re, który mimo 91 lat nadal pełni tę funkcję. [Franciszek przedłużył jego kadencję w styczniu]. W czasie obrzędów pogrzebowych – zgodnie z wolą Franciszka – nie zostaną użyte tradycyjne, rozbudowane tytuły papieskie, które pamiętamy z pogrzebu Jana Pawła II. Zamiast tego pojawią się określenia: papież, biskup Rzymu, pasterz. Franciszek nie spocznie w Bazylice św. Piotra, wybrał bowiem Bazylikę Matki Bożej Większej (Santa Maria Maggiore) w Rzymie. To jego ulubione sanktuarium, szczególnie ze względu na czczony tam obraz Matki Bożej Śnieżnej – Salus Populi Romani, czyli »Ocalenie Ludu Rzymskiego«”.
Czytaj też:
Papież Franciszek nie żyje. Jak wyglądała jego droga do Watykanu oraz pontyfikat?Czytaj też:
Papież Franciszek i Jasna Góra. Mało znany fakt