Życie Jana Rzepeckiego można w pewnym sensie porównać do greckiej tragedii. Dokonane przez niego wybory do dziś pozostają po części niezrozumiałe. Jemu samemu mogło się wydawać, że cokolwiek nie postanowi, to decyzja i tak będzie zła. 5 listopada 1945 roku Rzepecki został aresztowany przez UB. Dlaczego oficer AK i szef WiN wydał swoich ludzi komunistom? Co kierowało Rzepeckim i czy faktycznie miał powody, aby wierzyć w czystość intencji komunistycznych służb?

Życiorys Rzepeckiego

Jan Rzepecki urodził się 29 września 1899 roku w Warszawie. Pochodził z zasłużonej dla Polski rodziny, której bliskie były idee patriotyczne. Uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Kreczmana w Warszawie. Od 1912 roku działał w tajnym skautingu.

Po utworzeniu Legionów Polskich Rzepecki wstąpił w ich szeregi, a po uzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku służył w Wojsku Polskim, gdzie był dowódcą plutonu w szkole podchorążych. Walczył m.in. w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1920 Jan Rzepecki zdał maturę i wkrótce rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. W kolejnych latach ukończył kilka kursów wojskowych w Warszawie i Paryżu zyskując tytuł naukowy oficera Sztabu Generalnego. W Oficerskiej Szkole Piechoty w Warszawie wykładał taktykę i historię wojskowości.

W czasie zamachu majowego Rzepecki stanął po stronie władz konstytucyjnych przeciwko zwolennikom Józefa Piłsudskiego. Niedługo później został przeniesiony do Lublina, gdzie objął stanowisko referenta w Oddziale Wyszkolenia Sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu Nr II. Od 1928 roku służył w Centrum Wyszkolenia w Rembertowie. 17 grudnia 1931 roku Jan Rzepecki został awansowany na stopień majora ze starszeństwem. Wykładał w Wyższej Szkole Wojennej.

Rzepecki – SZP, ZWZ, AK i Powstanie Warszawskie

Po rozpoczęciu przez Niemcy II wojny światowej, Jan Rzepecki został przydzielony na stanowisko szefa Oddziału III Operacyjnego w sztabie Armii „Kraków”. Po zakończeniu wojny obronnej we wrześniu 1939 roku, Rzepecki pozostał w Polsce i działał w konspiracji. Walczył w Służbie Zwycięstwu Polski, później w Związku Walki Zbrojnej, gdzie był szefem sztabu okręgu Warszawa-Miasto. W październiku 1940 roku Rzepecki został szefem Biura Informacji i Propagandy w Komendzie Głównej ZWZ (później AK). Był jednym z najważniejszych działaczy polskiego Podziemia. Walczył w Powstaniu Warszawskim. Od 5 października 1944 roku, po upadu Powstania, przebywał w niemieckiej niewoli. Rzepecki był przetrzymywany w Oflagu II C Woldenberg. Obóz jeniecki wyzwolony został 30 stycznia 1945 roku przez Armię Czerwoną.

W marcu 1945 roku Jan Rzepecki został mianowany zastępca komendanta AK, gen. Leopolda Okulickiego. Kiedy Okulicki został aresztowany przez Sowietów (zob. Proces Szesnastu), Rzepecki pełnił obowiązki komendanta organizacji NIE, którą zdążył jeszcze założyć Okulicki.

Jan Rzepecki był zdania, że polskie siły powinny zakończyć walkę zbrojną z sowieckim okupantem, gdyż nie mają szansy tego starcia wygrać. 27 maja 1945 roku wspólnie ze Stefanem Korbońskim i Kazimierzem Moczarskim wydał odezwy do pozostających w konspiracji żołnierzy, aby zakończyli walkę i przyłączyli się do pracy nad odbudową kraju. 6 sierpnia 1945 roku Rzepecki rozwiązał Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj. Miesiąc później założył konspiracyjną organizację Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość.

„Były szef Biura Informacji i Propagandy AK zdecydował się na model politycznej konspiracji, bo zdawał sobie sprawę z ograniczonych możliwości opozycji legalnej, skupionej głównie wokół Stanisława Mikołajczyka; sam zresztą nie mógł, z uwagi na swoją pozycję w Podziemiu, zasilić szeregów legalnej opozycji. Jednocześnie uważał, że opór zbrojny nie ma sensu”. (Polskie Radio).

Naiwność czy wiara w lepsze jutro?

5 listopada 1945 roku w Łodzi Jan Rzepecki został aresztowany. Już następnego dnia wyjawił śledczym Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego wszystkie nazwiska swoich ludzi, współpracowników oraz struktury WiN i AK.

„Pytaniem, na które nie potrafimy do dziś odpowiedzieć jest to, co takiego dzieje się, że Rzepecki, o którym wiadomo, że nie był torturowany, po tak krótkim okresie od aresztowania decyduje się ujawnić struktury WiN. Co prawda on odbiera od oficerów Urzędu Bezpieczeństwa wysokiego szczebla słowo honoru, że osoby, które zostaną przez niego ujawnione, nie zostaną pociągnięte do odpowiedzialności karnej. Trudno zrekonstruować jego sposób myślenia, ale być może wierzył, że to ubeckie słowo honoru będzie respektowane, że on nie wysyła tych ludzi na śmierć” – mówił prof. Rafał Habielski w audycji na antenie Polskiego Radia w audycji z cyklu „Przed sądem”.

Rzepecki miał uwierzyć funkcjonariuszom, że ludziom, o których im powiedział, nic się nie stanie. Ponadto, oprócz nazwisk czy kryjówek, Rzepecki przekazał komunistom cały spadek po AK – milion dolarów w złocie i banknotach, drukarnie, archiwa, radiostacje. Być może faktycznie wierzył, że władze komunistyczne zechcą współpracować ze wszystkimi strukturami poakowskimi. Takie myślenie wydaje się skrajnie naiwne, niemniej trudno znaleźć inne wyjaśnienie jego postępowania.

Dzięki zeznaniom Rzepeckiego, UB przystąpiło do aresztowań kolejnych byłych działaczy AK oraz WiN. Sam Rzepecki i tak trafił do aresztu, gdzie spędził ponad rok. Później stanął przed sądem. Jego proces trwał od 4 stycznia do 3 lutego 1947 roku przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie. Jan Rzepecki został skazany na 8 lat więzienia, jednak już dwa dni później został całkowicie ułaskawiony przez prezydenta Bolesława Bieruta.

„Na ławie oskarżonych poza Rzepeckim zasiadło jeszcze ośmioro oskarżonych. Wśród nich byli m.in. cichociemny Marian Gołębiewski, as wywiadu AK Kazimierz Leski »Bradl« i Emila Malessa. Tę ostatnią Rzepecki w areszcie namówił do ujawnienia współpracowników WiN. Później, widząc represje, które spotykają jej kolegów, kobieta popełniła samobójstwo”. (Polskie Radio)

Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość działało nadal, pomimo represji, jakie zwielokrotniły się po zeznaniach Rzepeckiego. Datą kończącą działalność WiN jest 1 marca 1951 roku, kiedy wykonano wyrok śmierci na członkach IV Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, na czele którego stał wówczas Łukasz Ciepliński.

Po wyjściu z więzienia Rzepecki został przyjęty do Ludowego Wojska Polskiego. Został wicedyrektorem Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, a następnie szefem Wydziału Studiów w Akademii Sztabu Generalnego. Opowiadał się wyjściem z Podziemia walczących nadal Żołnierzy Niezłomnych.

16 stycznia 1949 roku Rzepecki został ponownie aresztowany, gdyż uważano go za osobę, która może być nadal potencjalnie groźna. Komuniści woleli wiedzieć, co robi; nie ufali mu. Rzepecki wyszedł z więzienia dopiero pięć lat później i został zrehabilitowany. Od 1955 roku pracował w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk. Rzepecki zaangażował się w działalność publiczną. Działał m.in. w Komitecie Budowy Pomnika Bohaterów Warszawy. W grudniu 1956 roku został członkiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Jan Rzepecki zmarł 28 kwietnia 1983 roku. Pochowany został na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Jan Rzepecki pozostaje postacią kontrowersyjną. Jedni wprost nazywają go zdrajcą, inni starają się szukać racjonalnych powodów decyzji, jakie podjął w listopadzie 1945 roku. Być może jemu samemu mogło się wydawać, że cokolwiek nie postanowi, to decyzja i tak będzie zła.

Czytaj też:
Bezwzględna sowiecka zasadzka. Tragedia Polaków z Procesu SzesnastuCzytaj też:
Generał Leopold Okulicki. Ostatni komendant AK zamordowany przez SowietówCzytaj też:
Pałac Kultury i Nauki. Ruska pięść czy jęki zachwytu? Jak powstał PKiN i czy był to plagiat?