Litwa, Łotwa i Estonia po anektowaniu przez ZSRR w 1940 r. utraciły suwerenność podobnie jak inne państwa tej części Europy. Jednak Bałtom szczególnie trudno było zaakceptować sowiecką rzeczywistość. W końcu i do nich przyszła wolność. Choć nie obyło się bez ofiar.
Litewska krew
11 marca 1990 parlament litewskiej SRR uchwalił Akt Przywrócenia Państwa Litewskiego. Niemniej droga to tego formalnego aktu odzyskania wolności wiodła przez wydarzenia Powrót Litwy do niepodległości i przywrócenie przedwojennej symboliki narodowej było początkiem rozpadu zimnowojennego świata. Litwini bowiem pierwsi zaplanowali wyjście z ZSRR. W ślad za nimi poszli niebawem Łotysze i Estończycy, a potem mieszkańcy kolejnych republik radzieckich w Europie, na Zakaukaziu i w Azji Centralnej.
W odpowiedzi, w nocy z 12 na 13 stycznia 1991 roku do Wilna wkroczyły oddziały Armii Czerwone. Ich zadaniem było ukrócenie niepodległościowych zapędów Litwinów. Czerwonoarmistów spotkał jednak opór Litwinów. Postanowili oni bronić niepodległości. Mieszkańcy Wilna otoczyli wieżę telewizyjną, aby nie dopuścić do przerwania emisji programu, w którym na bieżąco relacjonowano wkroczenie wojsk sowieckich. W czasie szturmu zginęło 14 mieszkańców Wilna, a kilkaset osób zostało rannych. Litwini obronili jednak niepodległość.
Pucz Janajewa
20 sierpnia 1991 roku Rada Najwyższa Republiki Estonii ogłosiła przywrócenie niepodległości narodu, w ten sposób opuszczając Związek Radziecki. Estonia proklamowała niepodległość dzień po tzw. puczu Janajewa w Moskwie, mającym powstrzymać demokratyczne przemiany w ZSRR. Polska znalazła się wśród pierwszych państw, które uznały niezależność Estonii. Wydarzenia te zostały poprzedzone powstaniem komitetu obywatelskiego, w którym funkcjonowały dwie frakcje – umiarkowana, dążąca do zachowania współpracy z Kremlem oraz radykalna, opowiadająca się za całkowitym zerwaniem z Sowietami.
Z kolei już w październiku 1988 roku utworzono Łotewski Front Narodowy. Miał on na celu wsparcie reform Gorbaczowa. Do założycieli frontu będą należeć geograf Valdis Šteins, który jako pierwszy wpadnie na pomysł założenia masowej organizacji, dziennikarz i poeta Viktors Avotiņš, tłumacz Uldis Bērziņš, dziennikarka i znawczyni kina, późniejsza redaktorka pisma „Diena” Sarmīte Ēlerte, architekt Aleksandrs Kiršteins, reżyser Rolands Kalniņš czy pisarka Rudīte Kalpiņa. Dołączą do nich późniejsza minister spraw zagranicznych Sandra Kalniete, pisarka Marina Kosteņecka, zmarła niedawno malarka Džemma Skulme, a także chemik Jānis Freimani. Po ponad trzech latach niepodległość stała się również udziałem Łotyszy. W tym przypadku również duże znaczenie miała sytuacja polityczna powstała w wyniku puczu Janajewa.
Już po proklamowaniu niepodległości przez Litwę, Łotwę i Estonię rozpoczęły się zabiegi dyplomatyczne o uznanie niepodległości przez wspólnotę międzynarodową. Było to, o tyle trudne, iż świat raczej sprzyjał reformom Gorbaczowa i wyczekiwał końca zimnej wojny. Jednakże, poszczególne kraje stopniowo uznawały niepodległość krajów bałtyckich. Idee niepodległościowe, które już w drugiej połowie lat 80 wzrastały na Litwie, Łotwie i Estonii w znaczący sposób przyczyniły się do zmian wewnątrz ZSRR. Były istotnym ogniwem przemian geopolitycznych w XX wieku.
Czytaj też:
Czy wolność jest wciąż wartością w Europie?Czytaj też:
Pakt Ribbentrop-Mołotow jak "wisienka na torcie"? Tajna współpraca ZSRS i Niemiec