W akcji wymierzonej przeciwko zbuntowanej wobec Moskwy Czechosłowacji wzięło udział około 200 tysięcy żołnierzy Układu Warszawskiego i 5 tysięcy czołgów. 20 sierpnia 1968 roku rozpoczęła się operacja „Dunaj”.
Pod sowieckim butem
Komuniści przejęli władzę w Czechosłowacji w 1948 roku. Z roku na rok, zwłaszcza po śmierci Stalina, mieszkańcy tego znajdującego się pod sowieckim jarzmem kraju, coraz odważniej domagali się reform. Niewielka odwilż nastąpiła w 1964 roku, lecz reformy nie zadowalały ludzi. Domagano się przede wszystkim zmian w edukacji i zniesienia cenzury. Kłopoty pierwszego sekretarza Antonina Novotnego narastały. Pogłębiły się one jeszcze, kiedy przeciwko niemu wystąpili „umiarkowani” komuniści: Alexander Dubček i Gustaw Husak. 4 stycznia 1968 roku pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KSČ) został wybrany Alexander Dubček, który zapowiedział głębokie reformy społeczne i gospodarcze. Miały one uniezależnić kraj od podległości od Związku Sowieckiego. Dubček zasłynął wtedy hasłem budowy „socjalizmu z ludzką twarzą”.
Dubček chciał otrzymać pewną legitymizację swojej władzy, zaapelował więc do opinii publicznej o wyrażenie poparcia dla proponowanych przez niego reform. W kwietniu 1968 roku kierownictwo partii ujawniło swój plan działania, obiecując demokratyczne wybory, większą autonomię Słowacji, wolność słowa i wyznania, zniesienie cenzury, zniesienie ograniczeń w podróżowaniu oraz poważne reformy przemysłowe i rolne. Czechosłowacka opinia publiczna z nadzieją powitała reformy. Po długoletniej stagnacji rozkwitać zaczęła kultura. Okres ten nie bez powodu nazwano „praską wiosną”. Pod koniec czerwca 1968 roku opublikowano popularną petycję zatytułowaną „Dwa tysiące słów”, wzywającą do jeszcze szybszego postępu w kierunku pełnej demokracji.
Związek Sowiecki był już od dawna zaalarmowany tym, co dzieje się nad Wełtawą i patrzył na wszystko z rosnącym zaniepokojeniem. Sowiecki przywódca Leonid Breżniew ostrzegł Dubčeka, aby wstrzymał reformy, ale przywódca Czechosłowacji cieszył się dużą popularnością i odrzucił groźby Moskwy. Dubček odmówił udziału w spotkaniu mocarstw Układu Warszawskiego w lipcu. Zgodził się spotkać dopiero 2 sierpnia z Breżniewem. Następnego dnia w stolicy Słowacji, Bratysławie, spotkali się przedstawiciele europejskich partii komunistycznych. Po spotkaniu wydano komunikat sugerujący złagodzenie presji na Czechosłowację. Decyzję jednak zmieniono. ZSRS zdecydował o zbrojnym ukaraniu niepokornych Czechów i Słowaków.
Komunistyczna interwencja zbrojna
20 sierpnia rozpoczęła się operacja „Dunaj”. Prawie 200 tysięcy żołnierzy rosyjskich, niemieckich (NRD), polskich, węgierskich i bułgarskich wkroczyło do Czechosłowacji. Była to największa interwencja zbrojna w Europie po zakończeniu drugiej wojny światowej. Opór zbrojny wobec inwazji był znikomy, lecz Czechosłowacy i tak natychmiast wyszli na ulice, dokonując licznych sabotaży; niszczyli np. znaki drogowe, aby zmylić najeźdźców. W Pradze oddziały Układu Warszawskiego chciały przejąć kontrolę nad stacjami telewizyjnymi i radiowymi. W Radiu Praga dziennikarze odmówili porzucenia swoich stanowisk – około 20 osób zostało zabitych. Inne stacje zeszły do podziemia i przez kilka dni udawało im się nadawać, zanim odkryto ich lokalizację.
Dubček i inni ważni członkowie partii zostali schwytani i wywiezieni do Moskwy. Na ulicach miast trwały masowe demonstracje. Ponad 100 osób zostało zastrzelonych przez wrogie oddziały. Wiele krajów, w tym Chiny, Jugosławia i Rumunia potępiły interwencję sowiecką w Czechosłowacji, lecz nie podjęły poza tym żadnych kroków wobec Moskwy. Wielu Czechosłowaków w obliczu interwencji uciekło z kraju.
27 sierpnia Dubček wrócił do Pragi i w emocjonalnym przemówieniu powiedział, że zgadza się ograniczyć swoje reformy. „Twardogłowi” komuniści odzyskali wpływy na politykę Czechosłowacji, a Dubček został zmuszony do odwołania swoich dotychczasowych współpracowników. Dubček z czasem był coraz bardziej izolowany w partii oraz przez społeczeństwo. W kwietniu 1969 roku został usunięty ze stanowiska i zastąpiony przez Gustawa Husaka, który był dużo bardziej skłonny do współpracy z Sowietami. Jedyną pozostałością po praskiej wiośnie była federalizacja Czechosłowacji, dzięki czemu na mocy ustawy z dnia 27 października 1968 roku Słowacja stała się równoprawnym partnerem Czech.
Dubček ostatecznie został usunięty z partii i został inspektorem leśnym w Bratysławie.
Czytaj też:
Nad grobem Gustáva HusákaCzytaj też:
RWPG. Obrona przed Ameryką czy narzucony kaganiec?Czytaj też:
Układ Warszawski. Sowiecka odpowiedź na NATO. Zbrojne ramię Moskwy