Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej została powołana do życia w Moskwie w 1949 roku. Oficjalnym celem utworzenia tego sojuszu była współpraca gospodarcza państw bloku wschodniego. Czy faktycznie o współpracę chodziło?
Fasadowe porozumienie
Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) została wymyślona przez rządzących na Kremlu komunistów. Józef Stalin chciał w ten sposób jeszcze bardziej uzależnić kraje bloku wschodniego od Związku Sowieckiego. Kraje komunistyczne zostały postawione przed faktem dokonanym i do RWPG musiały dołączyć. Organizacji tej, jak wszystkiego, co wprowadzało państwo, nie wolno było krytykować. „W informacjach dotyczących RWPG nie należy dopuszczać do publikacji materiałów krytycznych, podważających celowość i zasady współpracy gospodarczej krajów socjalistycznych oraz ujawnionych rozbieżności między poszczególnymi krajami lub zawierających krytykę ich stanowisk” – pisano w wytycznych dla cenzury w komunistycznej Polsce.
Państwa, które po wojnie dostały się w sferę wpływów Związku Sowieckiego, w tym Polska, w 1947 roku zostały zmuszone do odrzucenia amerykańskiej pomocy finansowej płynącej z tzw. Planu Marshalla, czym udowodnić miały, że są niezależne i samowystarczalne.
RWPG powołano do życia w styczniu 1949 roku ze względu na stworzony wcześniej w Stanach Zjednoczonych wspomniany Plan Marshalla oraz utworzenie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Sowieci, którzy odrzucili pomoc państw Zachodu w odbudowie zrujnowanej po wojnie gospodarki, chcieli udowodnić światu, że sami doskonale poradzą sobie z problemami i kryzysem. Państwami założycielskimi RWPG były: Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRS. Miesiąc później, w lutym 1949 roku do RWPG dołączyła Albania, w 1950 roku NRD, a w 1962 roku Mongolia. W roli obserwatorów przy RWPG działały Chińska Republika Ludowa (do 1961 roku), Korea Północna oraz Wietnam. Państwem stowarzyszonym była Jugosławia.
Nierealne cele
Związek Sowiecki deklarował, że pragnie wyrównania poziomu gospodarczego państw-członków RWPG. W praktyce nie było to jednak możliwe do realizacji, przynajmniej w krótkim czasie. Po drugiej wojnie światowej, po utworzeniu RWPG, 70 procent PKB wszystkich krajów należących do organizacji wytwarzał Związek Sowiecki. Tylko ten wskaźnik pokazuje, jak wielka przepaść istniała między ZSRS a jej państwami „satelickimi”. Państw członkowskich Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej nie łączył zatem poziom gospodarczy, lecz co najwyżej ideologia marksizmu-leninizmu oraz przyjęty (lub narzucony siłą) model gospodarki centralnie planowanej. Z punktu widzenia Moskwy kluczowe było także to, że członkowie RWPG, prócz przynależności do organizacji gospodarczej, należeli też do wspólnej organizacji wojskowej, jaką był Układ Warszawski oraz do komunistycznej międzynarodówki – Kominformu.
Na istnieniu RWPG najwięcej skorzystała, co oczywiste, Moskwa. Poprzez RWPG Kreml zmusił np. inne kraje bloku wschodniego do udostępnienia ich własności intelektualnej. Dopełnieniem dominacji ZSRS nad resztą krajów RWPG było natomiast utworzenie w roku 1963 Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej oraz wprowadzenie rubla transferowego, który był „wirtualną” walutą stworzoną dla transakcji wewnątrz organizacji.
Mimo starań Moskwy RWPG zaczęła jednak tracić na znaczeniu pod koniec lat 60. Poszczególne państwa zaczęły kontaktować się z podmiotami spoza „żelaznej kurtyny”, a w bloku wschodnim pojawiły się nowe, zachodnie technologie. W latach 80. stało się jasne, że RWPG skazana jest na upadek. W 1988 roku państwa członkowskie otrzymały zgodę Moskwy na samodzielne negocjowanie warunków umów z firmami spoza organizacji.
Ostatnia sesja RWPG odbyła się 28 czerwca 1991 roku w Budapeszcie. Rada została rozwiązana.
Czytaj też:
Sowiecka pułapka. Jak komuniści zwiedli polskich oficerówCzytaj też:
Szok na szczytach Sowietów. Dlaczego Chruszczow się na to zdecydował?