Historia Kruszynian rozpoczyna się od czasów panowania Jana III Sobieskiego. Dziś to jedno z chętniej odwiedzanych miejsc na Podlasiu.
Tatarskie korzenie
Tatarami zwykło się w Polsce określać Mongołów. Taka nazwa przylgnęła do nich już w XIII wieku w czasie najazdów armii Batu-chana na Europę Środkowo-wschodnią. Z czasem słowo „Tatarzy” przylgnęło także, ogólnie, do wyznawców islamu zamieszkujących polskie ziemie.
Tatarzy osiedlali się w Wielkim Księstwie Litewskim od końca XIV wieku, za panowania wielkiego księcia Witolda. Mieszkali głównie w okolicach Wilna, Trok, Grodna i Kowna, a od XVII wieku także w Polsce, głównie na Wołyniu i Podolu, a później też na Suwalszczyźnie. Tatarów nazywano Lipkami lub Muślimami (nazwa „Lipki” pochodziła od tureckiej nazwy Litwy).
Tatarzy osiedlający na się na Litwie i w Polsce byli to przede wszystkim uchodźcy ze Złotej Ordy i Chanatu Krymskiego. Za panowania Witolda na Litwie byli bardzo chętnie przyjmowani m.in. dlatego, iż zobowiązywano ich do odbywania służby wojskowej.
Tatarzy byli jednocześnie dobrze traktowani. Mogli pielęgnować własną kulturę oraz wyznawać islam. Z czasem część tatarskich rodów doczekała się nadania tytułów szlacheckich. Choć z biegiem lat część Tatarów przeniosła się do Turcji lub uległa spolonizowaniu, to na początku XX wieku około 5,5 tysiąca osób w Polsce wciąż deklarowało narodowość tatarską. Zamieszkiwali oni głownie dwie wsie: Kruszyniany oraz Bohoniki.
Kruszyniany
12 marca 1679 roku król Jan III Sobieski wydał w Grodnie przywilej dla rotmistrzów tatarskich pozwalający na osiedlenie się we wsiach trzech ekonomii królewskich: brzeskiej, kobryńskiej i grodzieńskiej. Jedną z nadanych Tatarom wsi były właśnie Kruszyniany.
Kruszyniany znajdują się we wschodniej Polsce, na Podlasiu (na historycznej Grodzieńszczyźnie). Po wydanym przez Sobieskiego dekrecie osiadło tam 45 tatarskich rodzin, wtym pułkownik Samuel Murza Krzeczowski, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami (1683). Kruszyniany stały się wkrótce prężnie działającym ośrodkiem i centrum muzułmańskiego świata na ziemiach polskich.
Na początku XVIII wieku w Kruszynianach powstał pierwszy meczet. Stojący obecnie we wsi meczet jest drugim z kolei. Został zbudowany prawdopodobnie w drugiej połowie XVIII wieku lub w pierwszej połowie XIX wieku – dokładana data nie jest znana.
Wielu mieszkańców Kruszynian opuściło swoje domy w czasie I wojny światowej. Nie wszyscy wrócili do wsi po zakończeniu konfliktu, pozostając na stałe w Rosji.
Liczba Tatarów zamieszkujących Kruszyniany wciąż systematycznie się zmniejsza. Wciąż jednak żyją tutaj potomkowie Tatarów i osoby deklarujące się jako Tatarzy. Kultura i religia muzułmańska są także ważnym elementem lokalnego dziedzictwa. Dawne zwyczaje są cały czas starannie pielęgnowane. Obecni mieszkańcy Kruszynian, także prawosławni i katolicy, są bardzo dumni z historii swojej miejscowości. „Tutaj weekend może trwać dłużej, a sami mieszkańcy śmieją się, że mają aż 3 niedziele… W piątek zaczynają świętować muzułmanie, w sobotę dawniej świętowali żydzi, a w niedzielę katolicy i prawosławni. Przekorni mieszkańcy nieraz żartowali, że nie ma kiedy pracować, bo z szacunku do sąsiada wypada świętować razem z nim”. – piszą autorzy bloga plannawypad.pl
W Kruszynianach, oprócz ciekawego meczetu, znajduje się także mizar, czyli muzułmański cmentarz. Znaleźć tam można nagrobki mające nawet kilkaset lat (najstarszy pochodzi z 1699 roku). Na terenie nekropolii wciąż chowani są wierni, niekiedy nawet z odległych stron świata. W Kruszynianach znaleźć można również Centrum Edukacji i Kultury Muzułmańskiej Tatarów Polskich, gdzie odwiedzić można niewielkie muzeum.
Czytaj też:
Zrobił więcej, niż Marco Polo, lecz... nikt go nie zna. Niebywała podróż Benedykta PolakaCzytaj też:
Lewiatan, koniec świata i Sylwester. Co mają wspólnego?Czytaj też:
Bitwa pod Hodowem. Niewiarygodne polskie zwycięstwo. Jak do niego doszło?