Napoloen III Bonaparte, dumny cesarz, pozwolił jednak wmanewrować się w konflikt z Prusami, który doprowadził go do upadku. Rządy Napoleona III Bonaparte są dziś ocenianie niejednoznacznie przez historyków. Prof. Wieczorkiewicz określił je mianem „karykatury rządów wielkiego Napoleona”. Jak wyglądało oblicze tego, który po autokratycznych rządach obwołał się z „łaski Bożej i woli ludu” II Cesarzem Francji?

Ku koronie

Karol Ludwik Napoleon Bonaparte, urodził się 20 kwietnia 1808 r. w Paryżu. Do 2013 r. wszystkie biografie podawały, że był synem Ludwika (brata Napoleona Bonaparte) i Hortensji de Beauharnais. Tymczasem badania genetyczne przeprowadzone przez prof. Gerarda Lucotte'a dowiodły, że jego biologicznym ojcem był Karol Józef hrabia de Mahaut – nieślubny syn księcia Karola de Talleyranda. Mody Karol Ludwik nie wiedział jednak, że w jego żyłach płynęła nie krew wielkiego stryja, lecz szefa dyplomacji.

Ludwik był ambitny i pragnął tylko jednego: aby ród Bonaparte ponownie sięgnął po władzę we Francji. Próbował dokonać dwukrotnie zamachu stanu – w 1836 r. i w 1840 r. Bezskutecznie. Dopiero po rewolucji lutowej z 1848 r. (której efektem było wprowadzenie we Francji II Republiki) został wybrany najpierw do Zgromadzenia Narodowego, a już w grudniu na prezydenta II Republiki. To bynajmniej nie zaspokajało jego ambicji. Trzy lata po objęciu urzędu prezydenta, w grudniu 1851 r., wprowadził (drogą ogólnonarodowego referendum) nową konstytucję, która wzmocniła władzę wykonawczą kosztem ustawodawczej, ale i to był dla niego jedynie półśrodek w drodze do pełni władzy. Wreszcie 2 grudnia 1852 r., po kolejnym ogólnonarodowym referendum, Ludwik Napoleon Bonaparte ogłosił się dziedzicznym cesarzem Francuzów i rozpoczął „z łaski Bożej i woli narodu” panowanie jako Napoleon III.

Cesarz

Wszyscy, którzy analizują rządy Napoleona III zwracają uwagę na woltę jaka dokonała się w jego poglądach po proklamacji II Cesarstwa. Choć ongiś sympatyzował ze środowiskami socjalistycznymi i republikańskimi, to po włożeniu cesarskiej korony zaczął je zwalczać w pierwszej kolejności. Również po drodze„wyparował” jego antyklerykalizm – Kościół (obok wojska, policji i rozbudowanej administracji) stał się jednym z filarów nowego porządku. Na powrót cenzurowano widowiska, prasę i książki, wprowadzono zakaz zrzeszania się robotników oraz zakaz strajków. Jednocześnie położono nacisk na rozbudowę szkolnictwa, zaś w programach nauczania szczególne miejsce zajmowała historia Francji z uwzględnieniem okresu napoleońskiego.

Nie można zaprzeczyć, że okres II Cesarstwa stanowił czas gospodarczego rozkwitu kraju. Rozwój przemysłu (zwłaszcza stoczniowego), rozwijająca się sieć kolei, wielkie przemiany w architekturze (symbolem tego okresu stała się wielka przebudowa Paryża, której miasto zawdzięcza swój obecny wygląd) – to wszystko czyniło z Francji kraj na wskroś nowoczesny. Nie można zapomnieć także o ekspansji terytorialnej – wówczas to zamorskimi posiadłościami Cesarstwa stała się Algieria, Maroko, Senegal, Wybrzeże Kości Słoniowej, Tunis, Gabon, Senegal, Dahomej, Gwinea, Madagaskar oraz Kambodża i Syria. Nieudana była jedynie ekspansja do Meksyku, który dzięki wsparciu USA odparł wojska francuskie.

Jednak żelazne rządy Napoleona III wywoływały coraz większe napięcia społeczne. Kościół, który w pierwszej fazie istnienia cesarstwa stanowił filar nowej władzy, po zjednoczeniu Włoch i likwidacji Państwa Kościelnego, przeszedł na stronę opozycji. Odpowiedzią ze strony cesarza było zamykanie zgromadzeń, szkół i wydawnictw zakonnych oraz katolickich stowarzyszeń. Niezadowolona była też burżuazja, która czuła się pokrzywdzona zawartymi przez Francję umowami handlowymi z Wielką Brytanią.

Napoleon III wyczuł, że przyszła pora na reformy. W 1864 r. zrobił ukłon w stronę robotników przywracając prawo do strajków oraz możliwość zrzeszania się. Jednocześnie ogłoszona została amnestia dla więźniów politycznych. Dawni wygnańcy i zwolennicy republiki mogli wrócić do kraju. Kiedy wiosną 1870 r. zorganizowane zostało ostatnie referendum, w którym głosowano nad przyjęciem liberalnych reform, wydawało się, że nic już nie może zagrozić władzy Napoleona III, gdyż ponad 7 milionów obywateli zagłosowało na „tak”.

Niebezpieczeństwo czaiło się jednak na horyzoncie. Zgrożenie przyszło z zewnątrz, a były nim Prusy, które pod rządami premiera Otto von Bismarcka świetnie radziły sobie gospodarczo, a nade wszystko militarnie. Napoleon III nie dostrzęgł rosnącej mu „pod bokiem” potęgi, gdyż był pochłonięty m.in. sprawą zjednoczenia Włoch. Co do Prus był natomiast przekonany, że zostaną one stłamszone przez Austrię. Ocknął się dopiero po bitwie pod Sadową (zwycięską dla Prus, przegraną przez Austriaków), która pokazała, że za plecami Francji wyrasta nowe mocarstwo. Ostatecznie, dzięki sprytnemu fortelowi, Bismarck, który przeredagował depeszę wysłaną przez króla Prus do Ludwika III Bonaparte. (tzw. depeszę emską) tak, aby brzmiała obraźliwe dla Francji sprawił, że Bonaparte wpadł w przygotowaną nań pułapkę. 19 lipca 1870 r. Francja wypowiedziała wojnę Prusom, która zakończyła się dla niej całkowitą klęską. Po bitwie pod Sedanem do niewoli trafiło 100 tysięcy żołnierzy francuskich z cesarzem na czele.

Jak mówił na antenie Polskiego Radia prof. Andrzej Nowotkowski: „Francja i zjednoczone już Cesarstwo Niemieckie podpisały pokój jakże dla Paryża fatalny. Przecież to Francja została uznana za agresora, to przecież Napoleon III dał się sprowokować do tego, że to on pierwszy wojnę wypowiedział. Drogo za to Francja zapłaciła: utratą Alzacji i Lotaryngii oraz koniecznością zapłaty olbrzymiej, liczącej 5 miliardów franków w złocie na rzecz zwycięskich Niemiec”.

Ludwik Napoleon Bonaparte został zdetronizowany 1 marca 1871 r. Po powrocie z niewoli wyemigrował do Anglii, gdzie zmarł (z powodu kamicy nerkowej) 9 stycznia 1873 r.

Czytaj też:
Józefina. Przyjaciółka, kochanka, żona. Jedyna miłość Napoleona?Czytaj też:
Napoleon Bonaparte. Niewyjaśniona śmierć w samotnościCzytaj też:
Maria Leszczyńska. Jedna z lepszych francuskich królowych, mało znana w PolsceCzytaj też:
QUIZ: Dopasuj władcę do państwa, którym rządził. To nie będzie łatwe zadanie