Generalne Gubernatorstwo (przez krótki czas: Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich; niem.: Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete) to terytorium na obszarze okupowanego przez III Rzeszę państwa polskiego utworzone przez władze Niemiec w czasie II wojny światowej.
Należy podkreślić, że na terenie GG nie powstały nigdy żadne polskie struktury władzy kolaborującej z Niemcami. Generalne Gubernatorstwo zarządzane było przez Niemców, którzy stanowili kadrę administracyjną, policyjną i wojskową (za wyjątkiem nielicznych formacji, w których pracowali Polacy, jak tzw. granatowa policja).
Generalne Gubernatorstwo, kolokwialnie nazywane Generalną Gubernią lub w skrócie GG, powstało 26 października 1939 roku na podstawie dekretu Adolfa Hitlera z 12 października. 1 sierpnia 1941 roku do Generalnego Gubernatorstwa włączono jeszcze, tak zwany, Dystrykt Galicja. Od początku istnienia GG, Niemcy traktowali ten obszar, de facto, jako część Niemiec. Generalne Gubernatorstwo nie posiadało żadnej podmiotowości na arenie międzynarodowej.
Pomysł zagarnięcia przez Niemców obszarów, na których powstało Generalne Gubernatorstwo, miało dość długie tradycje. Wywodziło się z koncepcji „Mitteleuropy”, a także z koncepcji ideologicznych „lebensraum”, czyli przestrzeni życiowej dla Niemców na obszarach Europy Środkowo-wschodniej. Tereny te, w tym Polska, miały być miejscem, gdzie żywioł aryjski będzie mógł bez skrępowania się rozprzestrzeniać. Jednocześnie mieszkańcy tych ziem stanowić mieli tanią siłę roboczą, która pomoże rozwijać „Wielkie Niemcy”. Polacy mieli być germanizowani, a ich populacja zmniejszana (także poprzez celowo wywoływane klęski głodu). Idee te nie były wymysłem nazistów i ideologów partii NSDAP, lecz powstały w Niemczech już w połowie wieku XIX i zostały przez Hitlera zaadoptowane.
To, czego nie udało się Niemcom zrealizować nawet w okresie zaborów, ani podczas I wojny światowej, wcielił w życie Adolf Hitler, przywożąc do Polski „nowy porządek” na czołgach 1 września 1939 roku. Początkowo Hitler planował utworzenie na terenie Polski marionetkowego państwa zależnego od Berlina, ale nie zgodził się na to przywódca Związku Sowieckiego, Józef Stalin, który nie chciał słyszeć o dalszym istnieniu Rzeczpospolitej w jakimkolwiek kształcie. Ponadto, Niemcy nie mogli znaleźć w Polsce nikogo na tyle prominentnego i cieszącego się autorytetem, kto chciałby z nimi współpracować.
Hitler przystąpił więc do działania i brutalnego łamania oporu Polaków. Niemcy, rządy w Polsce, zaczęli od eksterminacji polskich elit (Intelligenzaktion), zabijania ludności, wywożenia Polaków do obozów pracy przymusowej w głąb Rzeszy, masowego przesiedlania. Wszystko to miało na celu przygotować grunt pod nowe, niemieckie osadnictwo
Siedzibą władz okupacyjnych Generalnego Gubernatorstwa na mocy rozporządzenia Generalnego Gubernatora, Hansa Franka z dnia 26 października 1939 roku, został Kraków. Językiem urzędowym stał się język niemiecki. GG było podzielone na 5 dystryktów (krakowski, lubelski, radomski, warszawski, galicyjski), które dzieliły się na powiaty.
W Krakowie, liczącym wówczas 200 tysięcy mieszkańców, stacjonowało 50 tysięcy uzbrojonych Niemców oraz ukraińskich policjantów. Na terenie miasta istniały wydzielone niemieckie dzielnice. Statystycznie co piąty mieszkaniec Krakowa był Niemcem. Stolicę Polski, Warszawę, zamierzano zrównać z ziemią, obniżyć jej wartość i przekształcić w prowincjonalne miasteczko.
W Generalnym Gubernatorstwie Niemcy od października 1939 roku zlikwidowali polskie szkolnictwo wyższe i średnie, zamknęli muzea, teatry, biblioteki. Ponadto z wielką pieczołowitością i skrupulatnością, prowadząc dokładne rejestry, wywożono i niszczono polskie ruchome dobra kultury, zabytki, obrazy, rzeźby. Niemcy zagrabili większość majątku należącego do Polaków i Żydów, m.in. majątki ziemskie, gospodarstwa rolne. Pozostawione Polakom gospodarstwa były zmuszone oddawać lwią część swoich plonów i produkcji na rzecz państwa niemieckiego.
Pozostawiono bardzo nieliczne elementy struktury państwa polskiego: Polską Policję podległą niemieckiej Policji Porządkowej, walutę (polski złoty), zredukowane szkolnictwo, samorząd gmin wiejskich i miejskich (wójtów i burmistrzów), ograniczone sądownictwo, aparat skarbowy, Polski Czerwony Krzyż i Spółdzielnię Spożywców „Społem”.
Generalne Gubernatorstwo było tworem bardzo specyficznym. Oficjalnie nigdy nie zostało włączone do III Rzeszy (włączony do Niemiec został tzw. Kraj Warty), ale jednocześnie nie można mówić o GG jako państwie, choć jednocześnie posiadało granicę państwową z III Rzeszą oraz własną walutę. Był to obszar całkowicie podporządkowany państwu niemieckiemu, ale jednocześnie zamieszkujący go Polacy nie posiadali obywatelstwa Rzeszy, ale nie byli też obywatelami Generalnego Gubernatorstwa. Wszyscy mieszkańcy GG musieli posługiwać się specjalnymi dowodami tożsamości (tzw. Kennkarte).
Najwyższym organem władzy był Generalny Gubernator, lecz nie sprawował on „władzy absolutnej”. Oprócz niego bowiem, bardzo szerokie uprawnienia (w niektórych aspektach równorzędne) miała m.in. Rada Ministrów do spraw Obrony Rzeszy i wyższy dowódca SS i Policji (der Höhere SS- und Polizeiführer), który był mianowany bezpośrednio przez Heinricha Himmlera. Generalnemu Gubernatorowi podlegał rząd, który sprawował funkcje doradcze i wykonawcze. Na czele rządu, w czasie istnienia GG, stał Josef Bühler.
W Generalnym Gubernatorstwie bardzo szeroko stosowano karę śmierci. Groziła ona m.in. za czyny uznane za skierowane przeciwko władzom niemieckim lub osobom narodowości niemieckiej oraz wszelkie przejawy oporu wobec niemieckich władz okupacyjnych, zarażenie Niemca chorobą weneryczną, niezarejestrowanie się przez oficerów Wojska Polskiego, za żądanie lub przyjmowanie cen wyższych od maksymalnych przez osoby sprzedające towary na rynku oraz za ukrywanie przedmiotów codziennego użytku, za niedostarczenie kontyngentów przez rolników, za ukrywanie Żydów, uchylanie się młodzieży od Służby Budowlanej
Generalne Gubernatorstwo obejmowało obszar ponad 94 tysięcy kilometrów kwadratowych i zamieszkiwało je około 12 milionów osób, z czego najliczniejszą grupą byli Polacy (10 milionów), Żydzi (1,4 miliona) i Ukraińcy (500 tysięcy).
Za dzień likwidacji Generalnego Gubernatorstwa uznaje się 18 stycznia 1945 roku, kiedy nastąpiło wyzwolenie Krakowa spod okupacji niemieckiej.
Czytaj też:
Agresja Niemiec na Polskę. Wybuch II wojny światowej 1 września 1939 rokuCzytaj też:
ORP „Orzeł” – brawurowe akcje i tajemnice polskiego okrętu podwodnegoCzytaj też:
Kapitulacja Warszawy. Obrona stolicy: nie brakowało ludzi, lecz amunicji