Bronisław, brat Józefa Piłsudskiego, jest „bohaterem narodowym” wśród ludności Ajnów, a także otoczony powszechnym szacunkiem w Japonii. W Polsce pamięta o nim niewiele osób. 2 listopada przypada rocznica urodzin Bronisława Piłsudskiego.
Młode lata
Bronisław Piłsudski urodził się 2 listopada 1866 roku w Zułowie (obecnie Litwa). Był najstarszym synem Józefa Wincentego Piłsudskiego i Marii z Billewiczów. Miał trzech młodszych braci: Józefa, Kazimierza i Jana. Od 1874 roku mieszkał w Wilnie, gdzie niedługo później zaczął uczęszczać do gimnazjum.
Wraz z bratem Józefem i kilkoma kolegami, jako nastolatek, założył nielegalne kółko zainteresowań. Wspólnie czytali polską literaturę, opowiadali sobie o polskiej historii, a przede wszystkim rozmawiali po polsku, co nie było wtedy takie całkiem oczywiste. Władze carskie za taką nieprawomyślną działalność, używanie języka polskiego i krzewienie polskości wsadzały do więzienia albo wywoziły na Syberię.
W roku 1886 Bronisław Piłsudski wyjechał do Petersburga, gdzie rozpoczął studia prawnicze. Krótko cieszył się życiem studenckim, trochę z własnej woli. Bronisław zaangażował się w działalność organizacji Wola Ludu (Narodna Wola), która przygotowywała zamach na cara Aleksandra III. Do zamachu nie doszło, a spiskowcy zostali wyłapani zanim zdążyli dokończyć wszystkie przygotowania (mieli już opracowanych kilka bomb). Ciekawostką jest, że razem z Bronisławem Piłsudskim w Woli Narodu działał Aleksander Uljanow, czyli brat Włodzimierza Uljanowa, znanego bardziej jako Włodzimierz Lenin (Aleksander został stracony niedługo później).
W ten sposób, w 1887 roku, Bronisław Piłsudski został aresztowany. Wraz z nim do aresztu trafił Józef Piłsudski, choć tak naprawdę nie miał on nic wspólnego ze spiskiem. Carskie służby działały jednak prewencyjnie.
Bronisław został początkowo skazany na karę śmierci, ale niedługo później zamieniono ją na 15 lat katorgi. Miejscem zesłania miała być wyspa Sachalin na dalekim wschodzie Rosji.
Katorga i Sachalin
Można powiedzieć, że w pewnym sensie Bronisław Piłsudski miał szczęście. Przydzielono mu stanowisko majstra i przez jakiś czas pracował w stolarni. Okazało się jednak, że w całym obozie majstrów jest zbyt dużo. Piłsudski został oddelegowany, jako człowiek lepiej wykształcony, do prowadzenia biblioteki. Był także nauczycielem dzieci urzędników i innych zesłańców.
W czasie pobytu na Sachalinie poznał wybitnego etnografa Lwa Stenberga, który zachęcił go do przyjrzenia się tajemniczemu ludowi Ajnów zamieszkujących wyspę.
Bronisław Piłsudski początkowo zajmował się obserwacjami meteorologicznymi. W ten sposób pierwszy raz zetknął się z Ajnami. Po 10 latach pobytu na katordze otrzymał prawo do swobodnego osiedlenia się na Dalekim Wschodzie (nie mógł go jednak opuścić). Piłsudski przeniósł się wówczas na stałe do ajnoskiej wioski. Tam poślubił kobietę Ajnów, z którą miał później dwoje dzieci (ich potomkowie mieszkają do dziś w Japonii).
Piłsudski cały czas prowadził pilne badania wśród niezwykłej i mało znanej ludności Ajnów. Brat Józefa Piłsudskiego zebrał niezwykle bogaty materiał badawczy, spisywał dzieje i tradycje Ajnów, opracowywał słowniki, a nawet nagrał mówiących po ajnosku ludzi (ich głos nagrał na stu wałach woskowych, które po latach odtworzone, stanowią jedyne istniejące nagranie języka Ajnów z tamtego okresu). Po 1903 roku Bronisław Piłsudski prowadził badania wśród Ajnów zamieszkujących wyspę Hokkaido wraz z Wacławem Sieroszewskim.
Oprócz Ajnów, Piłsudski prowadził badania wśród Gilaków (Niwochów), Oroków i Manguów. Jego prace etnograficzne stanowią do dziś nieocenione źródło wiedzy o tej ludności.
Dalsze lata
W roku 1906 Bronisław Piłsudski przebywał w Japonii. Tam, wraz z pisarzem Shimeiem Futabateiem założył Towarzystwo Japońsko-Polskie, co było przyczynkiem do pierwszej wymiany kulturalnej pomiędzy naszymi krajami.
Był to zarazem koniec „etapu sachalińskiego” w życiu Piłsudskiego. Jego przyjaciele wspominali później, ze Bronisław miał obsesje na punkcie Ajnów i na każdym kroku podkreślał, że musi coś dla nich zrobić, w jakiś sposób im pomóc (Ajnowie byli faktycznie dyskryminowani, zarówno przez Rosjan, jak Japończyków – przyczyną był także ich nieco nietypowy wygląd). Piłsudski, po 1906 roku, miał już jednak nigdy Ajnów nie ujrzeć. Na Sachalinie pozostawił żonę i dzieci.
Przez Stany Zjednoczone Piłsudski wrócił do Europy, aż wylądował w Polsce. Chyba nie czuł się tu zbyt dobrze – ostatnie 15 lat życia spędził tysiące kilometrów od Polski; jego życie pozostało na Sachalinie. W Polsce próbował dalej zajmować się etnografią, zamieszkał w Krakowie, a potem w Zakopanem. Chciał badań kulturę góralską, ale te zainteresowania nie utrzymały się długo. Prawdopodobnie nie był także zbyt poważnie traktowany – formalnie nie miał żadnego wykształcenia, a badania nad Ajnami nie interesowały zbyt wielu osób.
Kiedy wybuchła I wojna światowa, Bronisław Piłsudski wyjechał do Szwajcarii. Niedługo później (nie wiadomo dokładnie kiedy i w jaki sposób) znalazł się w Paryżu. Był to ostatni przystanek na jego drodze. 17 maja 1918 roku Bronisław Piłsudski zaginął.
Piłsudski najpewniej popełnił samobójstwo topiąc się w Sekwanie. Do dzisiaj przyczyna śmierci nie jest do końca jasna, ale fakt targnięcia się na swoje życie nie jest niemożliwy. Piłsudski najprawdopodobniej cierpiał na depresję.
Bronisław Piłsudski został pochowany na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem.
Czytaj też:
Stefan Szolc-Rogoziński. Zapomniany podróżnik, pierwszy polski afrykanistaCzytaj też:
Wielki skok czterech premierów. Bezdany – akcja godna filmuCzytaj też:
QUIZ: Wielkie odkrycia geograficzne. Czy wiesz, co odkryli najwięksi podróżnicy?