Niemiecki obóz koncentracyjny KL Stutthof był jednym z wielu obozów założonych przez okupujących Polskę Niemców podczas drugiej wojny światowej. Teren obozu to ogromnie wyrazisty dowód na okrucieństwo niemieckiego okupanta i jego zbrodnicze zamiary wobec narodu polskiego.

KL Stutthof – założenie i działanie obozu

Plany założenia obozu dla „niepożądanych elementów polskich” zaczęły się krystalizować w Niemczech już 1936 roku. Wówczas to rozpoczęła się akcja zbierania danych Polaków zamieszkujących obszar Wolnego Miasta Gdańska. Dane te zostały wykorzystane w pierwszych chwilach wojny – do masowych aresztowań. Już 2 września 1939 roku do Sztutowa przybył pierwszy transport więźniów, którzy zostali wykorzystani do budowy więzienia i miejsca kaźni dla samych siebie i kolejnych Polaków. W okresie od września 1939 roku do maja 1940 roku utworzono 10 baraków, które później otrzymały nazwę Starego Obozu. Ze względu na ukształtowanie terenu (słaba nośność gruntu) budowano je systemem palowym. W latach 1940-1941 powstał gmach komendantury mieszczący biura obozowe, kuchnię dla załogi oraz kwatery dla sztabu SS. Jednocześnie więźniowie budowali wartownię, garaże, willę komendanta obozu. Rok później został ukończony budynek wydziału politycznego. Ponadto, poza ścisłym terenem obozu, który został ogrodzony drutem kolczastym, więźniowie zbudowali chlewnie, oborę, stajnie i klatki dla królików. Powstały także warsztaty: malarski, meblarski, stolarski, elektrotechniczny i kuźnia.

Druga faza rozbudowy KL Stutthof przypadł na lata 1942-1943. Powstał wówczas tzw. Nowy Obóz, który docelowo miał pomieścić 10 tysięcy więźniów. Obok baraków dla więźniów powstały też baraki z przeznaczeniem na warsztaty DAW, a także kuchnię, kantynę i pralnię. W drugiej fazie rozbudowy wzniesiony został także budynek krematorium. O tym, jak bardzo rozrósł się teren obozu świadczą liczby – w momencie swojego powstania we wrześniu 1939 roku obóz zajmował powierzchnię 0,5 ha, w grudniu 1944 roku – aż 120 ha.

Cała struktura obozowa dzieliła się na pięć wydziałów. I wydział stanowiła komendantura zajmująca się zabezpieczeniem obozu, magazynów i warsztatów, eskortą więźniów, łącznością, magazynem broni oraz funkcjonowaniem kantyny. Wydział II polityczny prowadził listy transportowe i akta personalne więźniów, był także odpowiedzialny za ich przesłuchania. Wydział III pod nazwą „Obóz” bezpośrednio zajmował się funkcjonowaniem więźniów. Kierownik tej komórki był odpowiedzialny. za zakwaterowanie więźniów, zatrudnienie (kierował biurem przydziału pracy Arbitseinsatz), nadzorował wykonywanie kar i wyroków śmierci. IV Wydział zajmował się prowadzeniem księgowości obozu oraz aprowizacją i przechowywaniem depozytów więźniów. V Wydział – Lekarza obozowego – obejmował aptekę, szpital obozowy, szpital dla SS, krematorium i komorę gazową.

Więźniowie byli grupowani w 5 podobozach: męskim, kobiecym, żydowskim a także w Germanenlager i Sonderlager. Te dwa ostatnie skupiały „specjalne” grupy więźniów. Germanenlager powstał w 1943 roku pierwotnie jako obóz karny dla funkcjonariuszy SS. Ostatecznie osadzono tam grupę policjantów norweskich, którzy odmówili współpracy z prohitlerowskim rządem Vidkuna Quislinga. Ten obóz istniał do 27 stycznia 1945 roku, kiedy to część więźniów przeniesiono do Nowego Obozu, a część do obozu pracy w Mikoszewie. Z kolei Sonderlager działał w okresie od sierpnia 1944 do stycznia 1945 roku, przeznaczony był dla więźniów wymagających izolacji od pozostałych.

Obóz Stutthof stał się głównym miejscem eksterminacji ludności na obszarze okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie. 7 stycznia 1942 roku został oficjalnie włączony w struktury państwowe i poddany pod zarząd Obozów Koncentracyjnych. Przez jego bramy przeszło około 120 tysięcy więźniów, obywateli 25 krajów, w tym 50 tysięcy Żydów. Liczba ofiar – wg różnych szacunków – wynosiła 65-85 tysięcy ludzi.

Wyzwolenie obozu nastąpiło 9 maja 1945 roku. W tym momencie na jego terenie znajdowała się grupa 150 więźniów. Już w styczniu 1945 roku wobec zbliżającej się armii sowieckiej, Niemcy zdecydowali się „ewakuować” obóz. Pierwsza wyprowadzka więźniów z obozu (tzw. Marsz Śmierci) rozpoczęła się 25 stycznia 1945 roku. Objęła ona grupę 11 tysięcy osób (marsz przetrwało 7 tysięcy więźniów). Druga ewakuacja, drogą morską, rozpoczęła się pod koniec kwietnia 1945 roku i objęła około 9 tysięcy więźniów. Część z nich dostała się na tereny Niemiec, część została podjęta przez jednostki duńskie i szwedzkie. Blisko połowa więźniów nie przeżyła.

W 1962 roku, m.in. dzięki zabiegom ocalałych z obozu, na jego terenie otworzono Państwowe Muzeum Stutthof, obejmujące zachowaną część budynków i wyposażenia.

Czytaj też:
Pożoga z Zachodu. Niemcy atakują z trzech kierunków bez wypowiedzenia wojnyCzytaj też:
Córka nazisty sprzedaje dom. Zdjęcia oferty ujawniły skradzione 80 lat temu dziełoCzytaj też:
"Trupie główki" idą w ogień