W Moskwie na pewno z uwagą obserwowano to, co się od pewnego czasu działo nad Szprewą: zarówno podpalenie Reichstagu, jak i tak zwaną noc długich noży, a nad Dunajem także zamordowanie austriackiego kanclerza Engelberta Dollfussa. W styczniu 1934 r. w ZSRR odbył się XVII Zjazd partii (1966 delegatów, z których 1108 wkrótce zostanie aresztowanych). W czasie wybierania składu KC przeciw Stalinowi padło 150–300 głosów, co sfałszowano; otrzymał on mniej głosów niż Siergiej Kirow (oficjalnie podano, że przeciwko Stalinowi padły 3, przeciwko Kirowowi – 4 głosy). W dniu 1 grudnia 1934 r. zastrzelony został w swoim gabinecie w pałacu Smolnym, siedzibie leningradzkiej organizacji partyjnej, szef tej organizacji, zasłużony bolszewik i wielce popularny w masach partyjnych – Kirow.
Pretekst
Śmierć Kirowa stała się dla Stalina pretekstem do rozpętania terroru także względem opozycji partyjnej:
„Zabójstwo Kirowa zasługuje ze wszech miar na miano zbrodni stulecia. W ciągu następnych czterech lat setki obywateli sowieckich, nie wyłączając najwybitniejszych przywódców rewolucji, zostało rozstrzelanych pod zarzutem bezpośredniej odpowiedzialności za to zabójstwo, a dosłownie miliony innych skazano na śmierć za współudział w rozległej konspiracji, która rzekomo istniała za jego kulisami. Śmierć Kirowa była faktycznie kamieniem węgielnym całego gmachu terroru i represji, dzięki któremu Stalin zapewnił sobie absolutną władzę nad społeczeństwem sowieckim” – powiedział przywódca ZSRR.
Zabójstwo S. Kirowa stało się pretekstem do drastycznej zmiany procedury karnej. Kilka godzin po zabójstwie Stalin – bez konsultacji w Politbiurem – zredagował dyrektywę, tak zwaną lex Kirow, znaną też jako „prawo z 1 grudnia”, ogłoszoną w dniu następnym, a zatwierdzoną przez Biuro Polityczne dopiero 3 grudnia obiegiem. Ten „akt prawny” (dekret-dyrektywa) w sprawach „o terroryzm” polecał, co następuje: 1) śledztwa należy prowadzić w trybie przyspieszonym i kończyć je w ciągu 10 dni; 2) akt oskarżenia dostarcza się na dobę przed rozprawą; 3) rozprawę prowadzi się i wyrok wydaje się w zasadzie zaocznie (nawet jeżeli oskarżony znajduje się w rękach organów ścigania); 4) odwołania (kasacje) oraz prośby o ułaskawienie nie są rozpatrywane; 5) organom NKWD poleca się wykonywanie wyroków orzekających karę śmierci w trybie natychmiastowym.
Wielki Terror
W dziesięć dni później uchwalono art. 466–470 kodeksu postępowania karnego RSFRR, by dostosować kodeks do nowych rozwiązań. Prawo Kirowa drastycznie zaostrzyło odpowiedzialność za czyny o charakterze politycznym i zlikwidowała wszelkie gwarancje procesowe oskarżonego. W trybie przewidzianym w lex Kirow przeprowadzono ogromną liczbę procesów politycznych, zapadały drastyczne wyroki na niewinnych ludzi, w tym wielu zasłużonych bolszewików. Stalin realizował Wielki Terror.
W ciągu tylko 2 miesięcy – grudnia 1934 r. i stycznia 1935 r. – według nowych procedur przewidzianych dekretem o terroryzmie skazano 6500 osób. O działalność terrorystyczną oskarżono opozycjonistów w łonie partii. Z terenów zachodnich (Ukrainy, Karelii) zesłano do Kazachstanu i na zachodnią Syberię rodziny „antyradzieckie”, w tym Polaków (wiosna 1936 r.). Znacznie zwiększyła się liczba wyroków wydawanych przez sławetne OSO66 NKWD. Uruchomiono trojki – komisje złożone z rejonowego sekretarza partii, prokuratora i rejonowego szefa NKWD. W dniu 2 lipca 1937 r. trojki otrzymały od Biura Politycznego KC WKP(b) telegraficzne polecenie: „niezwłocznie aresztować wszystkich kułaków i kryminalistów (…)
W zaaprobowanym przez Biuro Polityczne rozkazie Jeżowa z 30 lipca 1937 r. do aresztowania przewidziano 268 950 osób, w tym 75 950 do rozstrzelania, ale lista to niepełna i była następnie uzupełniana; gorliwe rejony składały wnioski o podwyższenie kontyngentów i znacznie przekraczały plan aresztowań, rozstrzeliwań, osadzania w łagrach. Na podstawie takich wniosków Biuro Polityczne podniosło limit przeznaczonych do rozstrzelania o 150 500 osób, a przeznaczonych do uwięzienia o 33 250 osób, zaś NKWD samodzielnie jeszcze zwiększyło te limity.
Liczba ofiar jest prawdopodobnie znacznie wyższa. Chyba najwybitniejszy na świecie znawca tego okresu i problemu w ZSRR – Robert Conquest – w kolejnych wydaniach swojej fundamentalnej książki „Wielki terror” czuje się zmuszony podwyższać szacunkowe wielkości i pisze, że dalsze analizy prawdopodobnie pokażą, że i te wielkości są zaniżone. R. Conquest tylko dla dwóch lat największego nasilenia terroru (1937–1938) szacuje: a) aresztowanych 8 milionów; b) straconych 1–1,5 miliona; c) zmarłych w obozach 2 miliony; d) więźniów w zakładach karnych – 1 milion; e) więźniów w lagrach 8 milionów. Zauważmy, że nie ma w tych liczbach przesiedleńców, czyli po prostu wywiezionych w odlegle rejony ZSRR.
Czytaj też:
NKWD wobec Polaków na Ziemiach WschodnichCzytaj też:
Engels w kontekście