Koncert noworoczny Filharmoników Wiedeńskich to jeden z najsłynniejszych koncertów muzyki klasycznej na świecie. Poprzez radio i telewizję transmitowany jest w 90 krajach na całym świecie, a co roku ogląda go około 50 milionów ludzi. Skąd wziął się zwyczaj noworocznych koncertów? Jaki repertuar pojawia się podczas występu?
Historia Koncertów Noworocznych z Wiednia
Koncert noworoczny Filharmoników Wiedeńskich (Neujahrskonzert der Wiener Philharmoniker) odbywa się co roku, 1 stycznia. Ten sam program koncertowy wykonywany jest, co prawda, także 30 i 31 grudnia, jednak tylko ostatni koncert, odbywający się 1 stycznia, jest transmitowany na całym świecie i to właśnie on jest najbardziej słynny. Każdy z trzech koncertów trwa około 2,5 godziny.
Koncert odbywa się w budynku Musikverein – Wiedeńskiego Towarzystwa Muzycznego. Znajdująca się tam Złota Sala należy do najpiękniejszych sal koncertowych na świecie i zaprojektowana została jako swoista „świątynia” muzyki. Dysponuje ona także najlepszą na świecie akustyką.
Tradycja koncertów noworocznych w Wiedniu istnieje od 1838 roku. Aż do 1939 roku odbywały się one jednak w Sylwestra. Zmiana przyszła wraz z „nowymi” czasami.
Te koncerty, których słuchamy także dzisiaj, znane oficjalnie jako Koncerty Noworoczne Filharmoników Wiedeńskich, odbywają się od 1939 roku. Ich pomysłodawcą był Clemens Krauss. Jego celem było pierwotnie… wzmocnienie morale żołnierzy niemieckich i austriackich walczących w czasie II wojny światowej. Wtedy koncert odbył się jednak jeszcze 31 grudnia, a nie 1 stycznia. Jedynym kompozytorem, po którego utwory wówczas sięgnięto, był Johann Strauss II.
Istnieją teorie, że Koncert Noworoczny mógł być pomysłem Josepha Goebbelsa, ministra propagandy i oświecenia publicznego III Rzeszy, który pragnął uczynić Wiedeń miastem sztuki. Jeśli jednak to nie Goebbels ten koncert wymyślił, to i tak wydarzenie to dobrze wpisywało się w politykę Rzeszy wobec Austrii.
Bisy podczas Koncertu noworocznego ustanowiono dopiero w 1945 roku. „Nad pięknym modrym Dunajem” oraz „Marsz Radetzky'ego” zostały stałym punktem programu bisów w 1958 roku.
Dyrygentem, który prowadził koncert z Wiednia najwięcej razy był Clemens Krauss. Liczne koncerty prowadzili także: Lorin Maazel, Zubin Mehta, Riccardo Muti. W roku 2022 dyrygował Daniel Barenboim, koncert w roku 2023 poprowadził Franz Welser-Möst, w 2024 roku – Christian Thielemann, a w 2025 roku – Riccardo Muti (po raz siódmy w swojej karierze).
Koncert Noworoczny we Wiedniu cieszy się tak wielką popularnością, że bilety nań trzeba rezerwować z rocznym wyprzedzeniem. Nawet to nie daje jednak gwarancji ich otrzymania, gdyż chętnych jest tak dużo, że urządzane jest losowanie.
Koncert transmitowany jest w 90 krajach na całym świecie. Prócz Europy, wiedeńskie noworoczne wydarzenie można obejrzeć m.in. w Stanach Zjednoczonych, Chinach, Japonii, Indonezji, Korei Południowej, Mongolii, Sri Lance, Australii, Botswanie, Lesotho, Malawi, Mozambiku, Namibii, Suazi, Zambii, Zimbabwe, Chile, Gwatemali, Ekwadorze, Boliwii oraz Trynidadzie i Tobago.
Repertuar koncertów noworocznych
We wszystkich programach koncertów noworocznych z Wiednia znajdują się utwory rodziny Straussów. Pojawiają się także dzieła innych kompozytorów austriackich, jak Joseph Hellmesberger Jr., Joseph Lanner, Wolfgang Amadeusz Mozart, Franz Schubert, Carl Zeller, Franz von Suppé i inni. W 2009 roku po raz pierwszy na koncercie noworocznym pojawiła się muzyka Josepha Haydna – był to hołd oddany artyście w 200. rocznicę jego śmierci. W repertuarze pojawiają się niekiedy również utwory innych kompozytorów: Verdiego, Wagnera, Beethovena, Czajkowskiego czy Offenbacha.
W programie koncertów noworocznych z Wiednia znajduje się od 14 do 20 utworów oraz 3 bisy. Pierwszym bisem jest szybka polka. Drugi to walc Straussa II „Nad pięknym modrym Dunajem”. W jego trakcie dyrygent oraz orkiestra składają publiczności życzenia noworoczne. Ten zwyczaj pojawił się po raz pierwszy podczas koncertu w 1954 roku. Ostatni bis to „Marsz Radetzky'ego” Straussa, podczas którego publiczność klaszcze na znak dyrygenta. Ten z kolei zwyczaj istnieje od 1958 roku.
W czasie koncertu odbywają się także występy baletowe tancerzy z Wiedeńskiego Baletu Państwowego.
Repertuar Koncertu noworocznego w 2025 roku
W 2025 roku zaplanowano m.in. osiem utworów Johanna Straussa (syna), który obchodzi jubileusz 200. rocznicy urodzin.
Jakie utwory zabrzmiały w czasie Koncertu 1 stycznia 2025 roku? Oto repertuar, który pojawi się podczas tego wydarzenia:
- Johann Strauss (ojciec): Freiheits-Marsch [Marsz Wolności], op. 226
- Josef Strauss: Dorfschwalben aus Österreich [Wiejskie jaskółki z Austrii], Walc, op. 164
- Johann Strauss: Demolirer-Polka, Polka française, op. 269
- Johann Strauss: Lagunen-Walzer [Walc lagunowy], op. 411
- Eduard Strauss: Luftig und duftig, Polka schnell, op. 206
- Johann Strauss: Uwertura do operetki „Baron cygański”
- Johann Strauss: Accelerationen, walc, op. 234
- Joseph Hellmesberger: Fidele Brüder, marsz z „Das Veilchenmädel”
- Constanze Geiger: Walc Ferdinandus (aranżacja: Wolfgang Dörner)
- Johann Strauss: Entweder – oder! [Albo – albo!] Polka schnell, op. 403
- Josef Strauss: Transactionen, walc, op. 184
- Johann Strauss: Annen-Polka, op. 117
- Johann Strauss: Tritsch-Tratsch, Polka schnell, op. 214
- Johann Strauss: Wein, Weib und Gesang, [Wino, kobiety i pieśń] walc, op. 333
Czytaj też:
Tylko 31 grudnia? W jakie dni obchodzono kiedyś koniec roku?Czytaj też:
Sylwestrowe bale w dawnej Polsce. Od kiedy hucznie świętujemy?