Stefan Batory był synem wojewody (księcia) Siedmiogrodu, Stefana. Urodził się w 1533 roku. Od 1571 roku panował w Siedmiogrodzie i walczył o władzę z rywalem popieranym przez Habsburgów.
Batory był przeciwieństwem Henryka Walezego. Pretendując do korony polskiej był mężczyzną po czterdziestce, znanym z sukcesów na polach bitew. Zamiłowanie do wojny, demonstrowane przez Batorego, wzbudzało entuzjazm szlachty.
Zgodnie z decyzją szlachty na sejmie elekcyjnym poślubił starszą o 10 lat Annę Jagiellonkę. Jednak małżeństwo nie było udane. Stefan Batory unikał żony, wymykał się w nocy z sypialni, ciągle wyjeżdżał. W Grodnie miał syna. Zachowywano jednak pozory zgodnego małżeństwa. W 1586 roku w wieku 53 lat król rozchorował się nagle w trakcie polowania i zmarł. Pochowany został w katedrze wawelskiej, ale zgodnie z wolą żony, nie w Kaplicy Zygmuntowskiej, a w specjalnie przygotowanej tzw. Mariackiej.
Elekcja
Po ucieczce Walezego sytuacja w Polsce była skomplikowana i niebezpieczna. Król żył, ale faktycznie go nie było. Na powrót Henryka Walezego szlachta czekała rok, po czym przygotowała nową elekcję. Przez 2 lata bezkrólewia w Polsce panowała anarchia, a południe kraju najeżdżali Tatarzy. Najpoważniejszym kontrkandydatem do korony polskiej był dla Batorego cesarz Maksymilian II Habsburg. Został on przez magnaterię i część szlachty nawet wybrany królem. Wtedy stronnictwo szlacheckie dokonało secesji i na czele z Mikołajem Sienickim ogłosiło królem Annę Jagiellonę i Stefana Batorego, jako jej męża (rok 1575). Batory zaprzysiągł pacta conventa i artykuły henrykowskie po czym został koronowany 1 maja 1576 roku.
Wybierając Batorego szlachta liczyła na współpracę z królem i kontynuowanie reform. Wydawało się, że Batory będzie potrafił utrzymać pokój z Turcją. Jednakże król zawiódł oczekiwania szlachty. Czuł się księciem Siedmiogrodu, nie zrezygnował z władzy w ojczyźnie, sprawował ją tam za pośrednictwem brata, Krzysztofa Batorego. Nigdy nie pogodził się z podziałem Siedmiogrodu między Turcję i Habsburgów. Za swego głównego wroga uważał ciągle Turcję, a jej pokonanie za swój nadrzędny cel. Miało temu pomóc pobicie i uzależnienie Moskwy. Stefan Batory nie doceniał wagi problemów wewnętrznych i całą swą energię skupił na polityce zewnętrznej. Znaczną część jego panowania wypełnił zbrojny konflikt na wschodzie.
Wojna z Rosją
W 1577 roku Iwan IV Groźny najechał polskie Inflanty, opanowując większą ich część. Batory przygotował się do wojny bardzo starannie i poprowadził ją w nowoczesny sposób. Odnowił pokój z Turcją, co zabezpieczyło wprawdzie kraj od południa, ale nie powstrzymało Tatarów. Armia polska liczyła 30 tysięcy jazdy, 10 tysięcy piechoty oraz posiadała silną artylerię. Rozbudował ją jeszcze Zygmunt August. Batory zaskoczył cara, bowiem nie uderzył na Inflanty, które były przedmiotem sporu. Przeniósł ciężar wojny napadając na ziemie rosyjskie. Odciął przez to Inflanty od Moskwy. W 1579 obległ i zdobył Połock, rok później Wielkie Łuki, wreszcie w 1581 wojska polsko - litewskie przystąpiły do oblężenia Pskowa. Moskwa została odcięta od Inflant. Wojna skończyła się 10-letnim rozejmem w Jamie Zapolskim (1582). Batory odstąpił od Pskowa, Inflanty należały do Polski, a Połock do Litwy. Rosja została odcięta od Bałtyku.
Schyłek
Ostatnie lata życia Stefana Batorego poświęcone były nowym, bardzo ryzykownym koncepcjom wojskowym i politycznym króla. Myślał o wielkiej rozprawie z Turcją, wyzwoleniu Bałkanów. Wstępem do tego miał być podbój Moskwy. Sojuszników szukał w Rzymie i Hiszpanii Filipa II. Szlachta, wroga angażowaniu się w awanturniczą i niebezpieczną politykę wojenną króla, udaremniła te plany. Stefan Batory, zajmując się głównie polityką zagraniczną i sprawami wojny, problemy wewnętrzne pozostawił swemu najbliższemu współpracownikowi, kanclerzowi Janowi Zamoyskiemu. Sam monarcha musiał na początku panowania pokonać opór potężnego Gdańska, który postanowił wykorzystać podwójną elekcję dla uzyskania większej samodzielności. W latach 1576 - 1577 król prowadził wojnę z Gdańskiem. Zakończyła się ona kompromisem - król rezygnował ze swych uprawnień w mieście w zamian zyskując wielką kontrybucję, którą przeznaczył na wojnę z Moskwą.
Czytaj też:
Bitwa pod Parkanami. Wpadka SobieskiegoCzytaj też:
Henryk Walezy. Burzliwe życie króla, który uciekł z PolskiCzytaj też:
Samuel Zborowski. Zdrajca czy ofiara? Jedyny magnat zabity z rozkazu króla