Trzeci rozbiór był to koniec istnienia Rzeczpospolitej Obojga Narodów, lecz nie koniec istnienia narodu polskiego. Bardzo szybko okazało się bowiem, że Polacy nie zamierzają porzucać idei własnego państwa. Marzenia o Ojczyźnie towarzyszły naszym przodkom przez ponad sto kolejnych lat. O swoje państwa upomnieli się w końcu także inni mieszkańcy dawnej, potężnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów: Litwini, Białorusini czy Ukraińcy. Wielka wojna, która wybuchła w 1914 roku, dała szansę na urzeczywistnienie marzeń o niezależności.
„Imię Polski będzie wymazane”
Państwa zaborcze od ponad dwóch dekad prowadziły między sobą rozmowy na temat podzielenia między siebie terytorium państwa polskiego. Pierwszy rozbiór miał miejsce w roku 1772, drugi – w 1793, a trzeci i ostatni w 1795 roku. Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć.
Zanim doszło do trzeciego rozbioru, niektórzy próbowali ratować tragiczną sytuację. W 1788 roku rozpoczął się Sejm Wielki, trwający z przerwami cztery lata. W czasie jego trwania uchwalono Konstytucję 3 Maja (3 maja 1791), która rewolucjonizowała ustrój panujący w państwie polskim, reformowała model rządzenia i wprowadzała wiele pożytecznych zmian. Niestety było już za późno na wiele reform. Nie pomogła nawet walka zbrojna, tzw. wojna w obronie Konstytucji. Rok po zakończeniu Sejmu Wielkiego doszło do drugiego rozbioru. Nie był to jednak koniec prób utrzymania wątłego porządku w państwie wobec coraz bardziej agresywnych sąsiadów.
W 1794 roku wybuchła insurekcja kościuszkowska. Bohaterski zryw nie zrealizował stawianych sobie celów, a powstańcy zostali zmuszeni do kapitulacji 16 listopada 1794 roku. Niecały rok później, 24 października 1795 roku trzy państwa zaborcze, Prusy, Austria i Rosja ogłosiły trzeci rozbiór Polski. Rzeczpospolita przestała istnieć.
Rosja zagarnęła wszystkie ziemie na wschód od Niemna i Bugu, łącznie 120 tysięcy kilometrów kwadratowych. Spośród wszystkich państw zaborczych otrzymała największe terytorium.
Austria zyskała Lubelszczyznę, Małopolskę z Krakowem oraz część Mazowsza i Podlasia.
Prusy przyłączyły do swego terytorium część Mazowsza z Warszawą, część Podlasia oraz część Litwy i fragment ziemi krakowskiej (tzw. Nowy Śląsk).
Podział został ostatecznie potwierdzony 26 stycznia 1797 roku w Petersburgu. W akcie tym ogłoszono:
„Gdy przez obydwa dwory cesarskie, jak również przez Jego Królewską Mość Króla Pruskiego, uznana została konieczność uchylenia wszystkiego, co może nasuwać wspomnienie istnienia Królestwa Polskiego, skoro uskutecznione zostało unicestwienie tego ciała politycznego, przeto wysokie strony, zawierające umowę, postanowiły i zobowiązują się odnośnie do trzech dworów, nie zamieszczać w tytule miana i nazwy łącznej Królestwa Polskiego, która zostanie odtąd na zawsze skasowana. Wszelako wolno im będzie używać tytułów częściowych, które należą się władzy różnych prowincji tegoż Królestwa, jakie przeszły pod ich panowanie”.
Następnego dnia po ogłoszeniu trzeciego rozbioru, tj. 25 października 1795 roku, król Stanisław August Poniatowski abdykował. Niedługo później wyjechał do Grodna, a stamtąd do Petersburga, gdzie mieszkał do śmierci. Zmarł nagle 12 lutego 1798 roku.
Jeszcze Polska nie zginęła
123 lata zaborów to liczne powstania narodowe, walka zbrojna, ale też, równie ważne, zabiegi dyplomatyczne oraz utrzymywanie sprawy polskiej na europejskiej „wokandzie” i uczynienie z niej kwestii kluczowej dla stabilności i bezpieczeństwa kontynentu. Lata zaborów to także praca tysięcy ludzi: żołnierzy, dyplomatów, uczonych, podróżników, naukowców i mecenasów sztuki, którzy każdego dnia dbali o to, aby pamięć o Polsce była żywa wśród kolejnych pokoleń oraz wśród ludzi słabo wykształconych. Te starania nie poszły na marne.
Państwo polskie odrodziło się w roku 1918. Wcześniej istniały jedynie słabe, zależne od silniejszych partnerów lub zaborców quasi-państwa. W latach 1807-1815 było to Księstwo Warszawskie, powołane do życia dzięki staraniom cesarza Napoleona Bonaparte i potwierdzone przez rosyjskiego cara w czasie rozmów pokojowych w Tylży. Od 1815 roku, po kongresie wiedeńskim, istniało zaś Królestwo Polskie – słabe i zależne od Rosji, na którego czele stał rosyjski car, oficjalnie jako król Polski.
Wybuch Wielkiej Wojny i konflikt pomiędzy zaborcami doprowadził do wyzwolenia Polski spod ich jarzma. Polska świętowała odzyskanie niepodległości w listopadzie 1918 roku.