Zamek w Malborku to jedna z najpopularniejszych atrakcji w Polsce. Przez lata był siedzibą Zakonu Krzyżackiego, po bitwie pod Grunwaldem był bezskutecznie oblegany przez wojska polskie i litewskie. Za panowania Kazimierza Jagiellończyka Zamek został polską rezydencją królewską i pozostawał nią aż do czasów rozbiorów,

Historia budowy i dalsze dzieje

Jego budowa trwała przeszło 30 lat – (od 1280 r.) Początkowe założenie pełniło funkcję jednego z zamków komturskich. W roku 1309 został siedzibą wielkich mistrzów Zakonu, wówczas to nastąpiła intensywna rozbudowa w wyniku której zamek uzyskał formę trójdzielnego założenia obronnego z wyraźnie wyodrębnionym Zamkiem Wysokim (klasztor), Zamkiem Średnim (siedziba wielkiego mistrza i wielkiego komtura, centrum polityczne i administracyjne państwa zakonnego) oraz Przedzamczem, które stanowiło rozległe zaplecze gospodarcze. Zamkowe mury oddzielała wypełniona wodą fosa. Ta doprowadzona była do zamku nie z sąsiedniego Nogatu, którego poziom znajdował się za nisko, a z oddalonego wiele kilometrów Jeziora Dąbrówka, położonego wyżej niż malborska warownia. W sumie powierzchnia wszystkich zamkowych zabudowań zajmowała olbrzymi obszar około 21 ha, a długość zamku wraz z przedzamczem sięgała blisko 700m. W średniowieczu siedzibę wielkiego mistrza widać było z odległości 20 km!

Aż do pierwszej połowy XV wieku, Malbork słynął na całym kontynencie jako jedna z dwóch głównych baz wypraw krzyżowych na Litwę i Żmudź oraz miejsce spektakularnych zabaw, uczt i turniejów, przyciągających do Prus rycerstwo z wielu krajów Europy. Po klęsce wojsk krzyżackich pod Grunwaldem – twierdza nad Nogatem, niezdobyta przez wojska polsko-litewskie, uratowała dalszą egzystencję Zakonu. Pogłębiający się kryzys polityczny i gospodarczy państwa zakonnego, doprowadził do rewolty poddanych (1454) i wcielenia kraju do Korony Polskiej. W roku 1457, wykupiony z rąk krzyżackich zaciężnych, Malbork przeszedł w ręce króla Kazimierza Jagiellończyka

Odtąd, przez ponad trzy stulecia, warownia spełniała rolę czasowej rezydencji władców Polski, bazy militarnej w Prusach Królewskich oraz siedziby starostów, którzy dysponowali władzą administracyjną, wojskową, policyjną i sądowniczą. W okresie zaborów warownia wykorzystywana była jako koszary i magazyny. Poważnie zdewastowana, odzyskała swój gotycki kształt w wyniku wielkich prac rekonstrukcyjnych prowadzonych pod koniec XIX i na początku XX w. przez wybitnego architekta Konrada Steinbrechta. II wojna światowa przyniosła poważne uszkodzenia substancji obiektu – zniszczona była niemal połowa zamku. Pieczołowite prace remontowe doprowadziły do odrestaurowania obiektu, już w 1961 r. otwarto Muzeum Zamkowe, które funkcjonuje do dnia dzisiejszego.

Architektura

Budowla posiada imponującą kubaturę 250 tys. metrów sześciennych, do wykonania całego założenia zużyto 30 milionów cegieł, z czego 4,5 miliona znajduje się w wysokim zamku. Czyni ją to największą na świecie konstrukcją wykonaną z cegieł. Podczas zwiedzania turyści mogą podziwiać pomysłowość średniowiecznych budowniczych, czego przykładem jest np. innowacyjny jak na tamte czasy system centralnego ogrzewania.

Zamek Niski był kompleksem zabudowań gospodarczo-magazynowych. Wewnątrz Niskiego Zamku znajdowały się m.in. spichlerze i składy, stajnie i obory, warsztaty rzemieślnicze, kuźnia, ludwisarnia, browar, piekarnia, a nawet port rzeczny czy kościół św. Wawrzyńca.

Najbardziej reprezentacyjnym miejscem całego założenia był Wielki Refektarz, czyli ogromna sala znajdująca się w zachodnim skrzydle Zamku Średniego. To w jego wnętrzu Krzyżacy organizowali uczty i biesiady. Sala o powierzchni 30m x 15m była największym pomieszczeniem tego typu w całej Europie Środkowej. W swym wnętrzu mieściła 400 osób. Jej wspaniałe, palmowe sklepienie po dziś dzień spiera się na trzech smukłych filarach. Wystrój pomieszczenia dopełniały okna z kolorowych witraży oraz freski na czele z wizerunkiem Najświętszej Maryi Panny, patronki Zakonu Krzyżackiego, znajdującym się nad głównym wejściem.

Oprócz Wielkiego Refektarza w Zamku Średnim znajdował się jeszcze Pałac Wielkiego Mistrza, komnaty wielkiego komtura, Zbrojownia, izby dla przyjezdnych oraz infirmeria. Najlepiej strzeżoną częścią malborskiej warowni był Zamek Wysoki. Otoczony dwoma liniami murów i fosą, z Zamkiem Średnim łączył się za pośrednictwem mostu zwodzonego. Na co dzień Zamek Wysoki pozostawał zamknięty. Mieszkało w nim około 50 krzyżackich braci. Centralnym miejscem zamku był otoczony krużgankami dziedziniec z usytuowaną na środku studnią. W przyziemi zamku znajdowały się kuchnia, pomieszczenia gospodarcze i cela dla najważniejszych więźniów. Na pierwszym piętrze ulokowane zostały pokoje braci zakonnych, Kościół Najświętszej Maryi Panny, kapitularz oraz skarbiec. Jeszcze wyżej położona była izba konwentu. Na strychach ukryte pozostawały zapasy zboża, które miały wystarczyć na dwa lata ewentualnego oblężeni. Nad wszystkim górowała 66 - metrowa wieża strażnicza, będąca jednocześnie kościelną dzwonnicą.

Wokół założenia powstało wiele mitów i legend, np. te mówiące o ukrytych podziemnych tunelach do zamków w Kwidzynie czy oczywiście o ukrytych krzyżackich skarbach. Jednakże choćby miały być tylko legendami, które nigdy nie mają się ziścić to pewne jest jedno – warto podczas turystycznych wypraw dopisać Malbork jako cel podróży.

Czytaj też:
Od dzisiaj tylko Królewiec! Królewiec, Königsberg, Kaliningrad. Dzieje miasta o kilku nazwachCzytaj też:
Gdzie w Polsce "straszy"? Kilka legend z polskich zamków i pałacówCzytaj też:
Krzyżtopór. Piękne ruiny, bogata historia. Warto je zobaczyćCzytaj też:
QUIZ: Najpiękniejsze zamki Europy. Poznasz wszystkie?Czytaj też:
QUIZ: Co to za pałac? Najpiękniejsze rezydencje w Polsce