Kara śmierci (historycznie określana jako "główna" w rozumieniu najwyższa w hierarchii) w pojawia się w polskim prawie od najdawniejszych czasów, począwszy od prawa zwyczajowego, przez statuty piastowskie i jagiellońskie, kolejne formy państwowości, zabory, aż po okres PRL. W średniowieczu była sankcją za zabójstwa, zdradę stanu, herezję czy rozboje. Egzekucje odbywały się publicznie, pełniąc rolę nie tylko represyjną, ale i odstraszającą.
I Rzeczpospolita
W I Rzeczypospolitej katalog przestępstw zagrożonych karą śmierci był szeroki. Można było zostać straconym za kradzież była, czy "czary", choć były to przypadki rzadkie i dotyczące głównie terenów niemieckojęzycznych. Z czasem zakres stosowania kary głównej uległ złagodzeniu. Po rozbiorach państwa polskiego kształt systemu karnoprawnego zależał w znacznym stopniu od zaborców. W XIX wieku na ziemiach polskich stosowano kodeksy rosyjski, pruski i austriacki. Wszystkie one przewidywały karę śmierci i stosowały ją w różnym zakresie.
II Rzeczpospolita
Po odzyskaniu niepodległości, w okresie II Rzeczypospolitej polskie władze ustawodawcze stopniowo ujednolicały porządek prawny. Początkowo obowiązywały przepisy zaborcze. W 1920 roku uchwalono ustawę, zgodnie z którą urzędnik dokonujący malwersacji lub przyjmujący łapówkę miał być skazywany na śmierć przez rozstrzelanie. To samo dotyczyło wręczającego łapówkę. Kodeks karny z 1932 roku uregulował tę kwestię całościowo. Kara śmierci była przewidziana za najcięższe zbrodnie, w tym zabójstwo z premedytacją i zdradę stanu. Wykonywano ją zwykle przez powieszenie lub rozstrzelanie. W latach 1918–1939 wykonano w Polsce kilkaset wyroków śmierci, choć dokładne dane różnią się w zależności od źródeł.
PRL. Kara śmierci w formule mordu sądowego
Po II wojnie światowej, kiedy Polska znalazła się pod władzą sowiecką, kara śmierci pozostała elementem systemu prawnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W pierwszych latach powojennych stosowano ją bardzo często, zwłaszcza wobec osób oskarżanych o kolaborację, zbrodnie wojenne czy działalność antykomunistyczną. W praktyce były to mordy sądowe wykonywane przede wszystkim na członkach polskiego podziemia niepodległościowego. Wyroki śmierci zapadały często w procesach zupełnie pokazowych i z przyczyn politycznych. Szacuje się, że w latach 1944–1956 wykonano kilka tysięcy egzekucji.
W późniejszych dekadach liczba wykonywanych wyroków spadała. W latach 70. i 80. kara śmierci groziła m.in. za morderstwa, szczególnie brutalne przestępstwa kryminalne oraz zdradę stanu. Ostatni raz w Polsce wykonano ją w 1988 roku na mężczyźnie skazanym za brutalne zabójstwo.
III RP bez kary głównej
Zasadniczą zmianę w zakresie kary głównej przyniosła transformacja ustrojowa. W 1989 roku ogłoszono nieformalne moratorium na jej stosowanie. Oznaczało to, że sądy wciąż mogły ją orzekać, lecz wyroki nie były już wykonywane. Nowy kodeks karny przewidywał zastąpienie kary śmierci karą dożywotniego pozbawienia wolności. Ustawa ta została uchwalona 6 czerwca 1997 r. i zaczęła obowiązywać od 1 września 1998 r.
Ostateczne wyeliminowanie kary śmierci wiąże się także z członkostwem Polski w Radzie Europy i ratyfikacją protokołów do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, które zakazują jej stosowania. Tym samym Polska wpisała się w szerszy, europejski trend odchodzenia od tej formy kary.
Czytaj też:
Mieszko R. dłużej na obserwacji? Tak argumentują biegliCzytaj też:
Ewolucja instytucji tymczasowego aresztowania