Każdy z pokazanych przedmiotów opowiada historię, którą trudno zrozumieć bez właściwego kontekstu. Przedmioty czasem zwyczajne awansowały na świadków wielkiej historii.

Niniejszy tekst to fragment książki „Powstanie Warszawskie w 100 przedmiotach”, której autorami są: Teresa Kowalik, Przemysław Słowiński (wyd. Fronda)

„Epidemia” ślubów

Podczas Powstania Warszawskiego zawarto 256 związków małżeńskich. Statystycznie na każdy dzień Powstania Warszawskiego przypadały cztery śluby. Na zawarcie związku małżeńskiego decydowali się głównie powstańcy.

To zjawisko było tak powszechne, że wydany został specjalny rozkaz dotyczący ślubów powstańczych. Regulował w świetle prawa sposób zawierania małżeństw w czasie Powstania Warszawskiego i dotyczył dokumentacji. Zgodnie z rozkazem do zawarcia związku małżeńskiego potrzebne były dokumenty zezwalające od szefa oddziału, niepełnoletni musieli okazać pozwolenie od rodziców, musiała być zgoda kapelana. Ale ponieważ w warunkach wojennych niejednokrotnie było to niemożliwe, to księża kapelani sami brali na siebie odpowiedzialność za udzielenie ślubu.

W tym apokaliptycznym czasie powstańcze śluby stanowiły namiastkę normalnego życia. Niemniej zdarzały się prawie wyłącznie wśród powstańców. Ludność cywilna ukrywająca się w zatęchłych, zatłoczonych, brudnych piwnicach o ślubach nie myślała. Zatroskana była przede wszystkim tym, aby przetrwać kolejny nalot, zdobyć żywność i wodę, przeżyć kolejny dzień.

„Trudno powiedzieć, czy to była dobra decyzja. To był po prostu moment taki, że właściwie nie wiedzieliśmy, co się z nami dalej stanie. Chcieliśmy mieć bliski związek ze sobą. Nie wiadomo było, czy jedno zginie, czy przeżyjemy. Przecież to były straszne chwile. (...)” – opowiadała Grażyna Pilszak w 2007 roku w wywiadzie udzielonym Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego.

Dlaczego brano te śluby? Zapewne dlatego, aby poczuć choć trochę normalności, aby mieć blisko siebie kochaną osobę, aby nie być rozdzielonym w razie upadku powstania (choć to było złudne wyobrażenie), aby przypieczętować narodzoną miłość aktem, który pozostanie, nie zginie nawet wtedy, gdy śmierć nadejdzie. W tych ślubach upatrywano także nadziei na przeżycie, na wspólną przyszłość. Ceremonie ślubne trwały krótko. Zamiast kościelnych dzwonów nowożeńcy słyszeli wybuchy i strzały, zamiast obrączek na palce zakładali kółeczka do firanek, zawleczki z puszek od konserw, nakrętki albo zrobione z miedzianego drutu pętelki, wszystko, co miało okrągły kształt i dało się wsunąć na palec.

Wśród znanych osób, które zawarły małżeństwo w czasie powstania był Jan Nowak-Jeziorański. 7 września 1944 roku w kaplicy na ul. Wilczej 7 odbył się jego ślub z łączniczką Jadwigą Wolską „Gretą”. Sama ceremonia była bardzo krótka, trwała 7 minut. Ślubu udzielał ks. Stefan Kowalczyk „Biblia” (duchowny, który udzielał większości ślubów podczas Powstania Warszawskiego). A ponieważ spieszył się pomiędzy jednym pogrzebem a drugim, tylko te parę minut mógł poświęcić na sakrament dla Jeziorańskich. Państwo Jeziorańscy przeżyli powstanie. Jadwiga zmarła w 1999 roku, a Jan w 2005.

Najbardziej znany był powstańczy ślub państwa Biegów. Został zawarty 13 sierpnia przez żołnierza batalionu „Kiliński” podch. Bolesława Piegę „Pająka” z sanitariuszką z tego samego oddziału Alicją Treutler „Jarmuż”. Poznali się w 1939 roku. Ich ślub odbył się w podziemiach w szpitalu polowym, w którym pan młody był pacjentem. Ślub państwa Biegów jest najbardziej znany, bo jest najlepiej udokumentowany. Uwiecznił go na taśmie filmowej fotoreporter BIP Eugeniusz Lokajski, który był akurat w pobliżu kaplicy szpitalnej na ul. Moniuszki 11. Na nagraniu widać pana młodego ubranego w mundur, z ręką na temblaku. Na ceremonii były jedynie druhny panny młodej, świadkowie pana młodego nie mogli przyjść, ponieważ bronili właśnie poczty atakowanej przez Niemców.

W trakcie ślubu państwo młodzi wymienili obrączki – mosiężne kółka od zasłon. Oboje na prawych ramionach mieli biało-czerwone opaski powstańcze. Panna młoda ubrana była w jasną bluzkę i ciemną spódnicę. W rękach trzymała prawie niemożliwy wtedy do zdobycia bukiet z żywych kwiatów. „Pamiętam, że wszystko było szare. Jedyny kolor to gladiolusy, które Alicja miała w ręku i biało-czerwone opaski – wspominał Bolesław. Po ceremonii była też uczta weselna, wyprawiona przez kolegów z oddziału w dopiero co zdobytym budynku Poczty Głównej. Był poczęstunek w postaci puszek z sardynkami, angielskich papierosów, francuskiego wina i pasztetu oraz biszkoptów – smakołyki te zostały przechwycone przez powstańców podczas odbijania Poczty Głównej. Toast wzniesiono wódką. „Spędziliśmy noc poślubną na materacu na podłodze w przedsionku gabinetu poczmistrza. Przez całą noc łączniczki przesuwały się na palcach koło naszego łoża, nosząc meldunki do komendy. Ale nas nic nie wzruszyło, byłem w bólu po całodziennych wysiłkach i pocieszaliśmy się, przytulając się, aż zasnęliśmy” – wspominał Bolesław Piega.

Alicja i Bolesław Biegowie mieli wiele szczęścia; przeżyli powstanie oraz późniejszą niewolę. „Podróż poślubną myśmy odbyli do obozu jeńców” – wspominał Bolesław. Po wojnie wyjechali do Stanów Zjednoczonych i osiedlili się niedaleko Nowego Jorku. Już w Stanach Zjednoczonych zmienili imiona na Lili i Bill. Doczekali się pięciorga dzieci i 12 wnucząt. „Nie było mowy o powrocie do Polski w tamtym czasie. UB aresztowało ludzi z Armii Krajowej. Wielu oficerów zostało zabitych” – mówił Bolesław. Biegowie byli małżeństwem przez 75 lat. Alicja zmarła w 2019 roku (miała 96 lat). Bolesław w 2023 roku w wieku 100 lat.

Niestety, były i takie małżeństwa, którym dane było nacieszyć się sobą zaledwie kilka tygodni czy nawet dni. Wśród par powstańczych byli m.in. znana para architektów – Maria i Kazimierz Piechotkowie, Jan Wuttke „Czarny Jaś” i Irena Kowalska „Irka”, Jerzy Zborowski „Jeremi” i Janina Trojanowska „Nina”, Beata Branicka „Ata”, córka hrabiego Branickiego z Wilanowa, i Leszek Rybiński „Pat”. W tym ostatnim przypadku ślub odbył się w pałacu, a na przyjęciu poczęstowano gości wieloma trudno dostępnymi delikatesami. Prezenty, które wręczano małżeństwu, były bardzo prozaiczne: mydło, naboje do pistoletu, skarpetki. Czasem była to butelka wina – niezwykły rarytas. „W morzu okrucieństwa, śmierci, bólu była to jasna, radosna chwila” – wspominał po latach ks. Józef Warszawski, który poprowadził ceremonię Jana Wuttke i Ireny Kowalskiej.

W 2008 roku powstał film Epidemia miłości w reżyserii Macieja Piwowarczuka, opowiadający o małżeństwach w Powstaniu Warszawskim.

Niniejszy tekst to fragment książki „Powstanie Warszawskie w 100 przedmiotach”, której autorami są: Teresa Kowalik, Przemysław Słowiński (wyd. Fronda)

Czytaj też:
Kobiety do zadań specjalnych. Wizje, stygmaty, bilokacjeCzytaj też:
Objawienia Jezusa i Maryi w PolsceCzytaj też:
Kaźń cichociemnego