Sejm Ustawodawczy Rzeczpospolitej Polskiej na swym 164 posiedzeniu w dniu 15 lipca 1920 r. uchwalił ustawę konstytucyjną zawierającą statut organiczny województwa śląskiego nadający mu autonomię. Funkcjonowała ona w województwie śląskim od połowy 1922 r. do września 1939 r., tj. od faktycznego utworzenia województwa śląskiego do wybuchu drugiej wojny światowej, została formalnie zniesiona ustawą Krajowej Rady Narodowej z dnia 6 maja 1945 r.
Przygotowania
Autonomia była przygotowana pośpiesznie, co odbiło się na precyzji sformułowań. Ujawniła to późniejsza działalność władz autonomicznych i kilkakrotna nowelizacja statutu organicznego. Dla Sejmu Ustawodawczego najważniejszy był zbliżający się plebiscyt, który mógł mieć wpływ na głosowanie ludności zamieszkującej Górny Śląsk. Nie wiadomo dokładnie kiedy rozpoczęto pracę nad ustawą autonomiczną. Precyzyjnie można prześledzić końcowy etap jej tworzenia.
Powstały dwa projekty statutu organicznego: Polskiego Komisariatu Plebiscytowego oraz prof. Józefa Buzka, który doskonale znał realia śląskie, ponieważ pochodził ze Śląska Cieszyńskiego. Podkomisja Plebiscytowa Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu Ustawodawczego poleciła prof. J. Buzkowi opracowanie statutu organicznego województwa śląskiego. Drugi projekt ustawy autonomicznej powstał w Bytomiu, gdzie komisarz plebiscytowy Wojciech Korfanty jako poseł, a zarazem kierujący Polskim Komisariatem Plebiscytowym powołał ośmioosobową Komisję Samorządową Polskiego Komisariatu Plebiscytowego, w składzie której znalazł się reprezentant PPS-u Józef Biniszkiewicz, późniejszy poseł do I Sejmu Śląskiego z tego ugrupowania i jego wicemarszałek. Z analizy materiałów źródłowych wynika, że J. Buzek współpracował przy opracowywaniu ustawy autonomicznej z Polskim Komisariatem Plebiscytowym. Ustawa konstytucyjna uchwalona 15 lipca 1920 r. przez Sejm Ustawodawczy Rzeczpospolitej Polskiej, przyznająca statut organiczny województwu śląskiemu i nadająca mu autonomię, była w dziejach II Rzeczpospolitej unikatowym tworem ustrojowym. Żadne spośród innych piętnastu województw Polski międzywojennej nie otrzymało praw równych województwu śląskiemu. Na autonomię śląska spoglądano poprzez pryzmat działalności Sejmu Śląskiego, będącego głównym jej elementem. Statut organiczny z dnia 15 lipca 1920 r. składał się z 6 rozdziałów zawartych w 45 artykułach.
Statut Organiczny
Akt ten stanowił podstawę prawną autonomii województwa śląskiego. Autonomia śląska była rozwiniętą formą samorządu terytorialnego i fundamentalną podstawą ustrojową autonomicznej odrębności Śląska w państwie polskim. Województwo śląskie posiadało własny organ ustawodawczy – Sejm Śląski. Autonomiczny Sejm był całkowicie niezależny, ponieważ w statucie organicznym nie ustalono nad nim jakiegokolwiek nadzoru, a ustawy uchwalane przez ten Sejm Śląski nie wymagały żadnych sankcji władz nadrzędnych państwa polskiego i były podpisywane przez marszałka Sejmu Śląskiego. Wyjątkiem była tylko ustawa o wewnętrznym ustroju województwa śląskiego wymagająca sankcji prezydenta Drugiej Rzeczpospolitej. Decyzję o utworzeniu Sejmu Śląskiego podjął parlament ogólnopolski w ustawie konstytucyjnej z 15 lipca 1920 r. Tam też określił szerokie kompetencje i zakres działania. Regionalny parlament miał stanowić prawa dla autonomicznego organizmu składającego się z dwóch części: cieszyńskiej i górnośląskiej. Uwarunkowania polityczne, leżące u podstaw przyznania autonomii Ślązakom przez Sejm Ustawodawczy odrodzonego państwa polskiego 15 lipca 1920 r., były bez wątpienia decydujące i wychodziły poza intencje zarówno samych Górnoślązaków dążących do pełnej integracji z Macierzą, jak i władz tworzącego się po rozbiorach państwa polskiego. Przyznanie autonomii Śląskowi oznaczało w praktyce powołanie jej najbardziej reprezentatywnego organu jakim był Sejm Śląski, nazywany także Śląskim Sejmem Wojewódzkim. Autonomia oznacza prawotwórczą kompetencję przyznaną pewnej zbiorowości podporządkowanej państwu. Sejm Śląski był najwyższym wyrazem autonomii. Z lektury posiedzeń plenarnych Sejmu Śląskiego wynika, że funkcjonował on przez cztery kadencje. Kadencja została określona w statucie organicznym w art. 22 do lat pięciu.
Przedterminowe rozwiązanie Sejmu Śląskiego mogło nastąpić tylko na podstawie decyzji prezydenta RP. I Sejm Śląski funkcjonował od 10 października 1922 r. do 12 lutego 1929 r. i tym samym przekroczył czas trwania kadencji określonej w art. 22 statutu organicznego. Natomiast działalność II Sejmu Śląskiego ograniczyła się zaledwie do kilku miesięcy od maja do września 1930 r. Wielkopolscy socjaliści zasiadali w kolejnych kadencjach Sejmu Śląskiego oprócz trzeciej i czwartej.
Czytaj też:
Viktor Frankl. W poszukiwaniu sensuCzytaj też:
„Prawo Kirowa”. Wielki Terror w ZSRR