Związek Sowiecki powstał w 30 grudnia 1922 roku,jednak droga do jego stworzenia rozpoczęła się już w roku 1917, wraz z bolszewicką rewolucją październikową.Formalne rozwiązanie ZSRS nastąpiło zaś 26 grudnia 1991 roku, niemal dokładnie 69 lat później.
Narodziny Związku Sowieckiego
W wyniku rewolucji październikowej do władzy w Rosji doszli bolszewicy. W krótkim czasie zawładnęli sporą częścią kraju i systematycznie rozciągali swoje wpływy na dalsze tereny. W kolejnych miastach powstawać zaczęły rady robotnicze i żołnierskie. Symbolicznym i definitywnym końcem caratu było zamordowanie rodziny panującej, czyli cara Mikołaja II, jego żony oraz dzieci, a także wielu członków domu Romanowów, co nastąpiło w lipcu 1918 roku.
Marsz bolszewików na Zachód – bo to o podbój Zachodu, tzn. Niemiec i Anglii chodziło Leninowi (Marks pisał wszak o rewolucji proletariackiej na bogatym Zachodzie, a nie w zacofanej Rosji) – zatrzymała Polska w roku 1920. Nasz kraj wszystkie plany bolszewików przekreślił gromiąc ich w czasie Bitwy Warszawskiej. Lenin zrezygnował z kierunku zachodniego umacniając się na wschodzie.
Bolszewicy do 1920 roku zajęli już ogromne terytorium, gdzie niedługo później zaczęły powstawać quasi-państwa zależne od Moskwy. Były to Białoruska, Ukraińska i Zakaukaska Socjalistyczna Republika Sowiecka. Kolejnymi krajami podbitymi przez Armię Czerwoną były m.in. Gruzja, Armenia, Azerbejdżan i Afganistan.
Jednocześnie w wielu miejscach Rosji wciąż walczyli „biali”, czyli dowódcy, którynie uznawali władzy bolszewików i opowiadali się za przywróceniem władzy cara. Walki z „białymi” trwały do 1922 roku, tymczasem Lenin pragnął uznania swego kraju na arenie międzynarodowej i przyznania bolszewikom „mandatu” do rządzenia Rosją.
Początkowo władcy europejscy byli bolszewikami przerażeni i traktowali ich jako coś w rodzaju tymczasowej junty wojskowej. Sprytna dyplomacja komunistów sprawiła jednak, że dość szybko zyskali akceptację, a o dynastii Romanowów, de facto, zapomniano.
Lenin nie mógł jednak liczyć na uznanie Rosji bolszewickiej za równorzędne wobec innych państwo dopóki na jego terenie trwała wojna domowa. Obmyślono więc zręczny plan. Państwo rządzone przez bolszewików otrzymało nazwę Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej, a znajdujący się na Dalekim Wschodzie obszar, gdzie wciąż trwały walki z „białymi” ogłosił w tym czasieniepodległość jako Republika Dalekiego Wschodu, jedynie sprzymierzona z Rosją bolszewicką.
Była to oczywista farsa, jednak odniosła skutek, a bolszewicy podpisali wkrótce z Niemcami traktat w Rapallo. Rosja została tym samym uznana za kraj „cywilizowany”, godny prowadzenia normalnej polityki międzynarodowej.
5 października 1922 roku Władywostok został zajęty przez Ludową Armię Rewolucyjną. Bolszewicy kontrolowali już cały obszar Rosji. Zaledwie dziesięć dni później, 15 listopada 1922 roku Republika Dalekiego Wschodu została włączona do Rosyjskiej FSRR, gdyż nie była już potrzebna.
Lenin osiągnął wiele z zakładanych przez siebie celów. Kontrolował tereny od Bałtyku po cieśninę Beringa, od Morza Arktycznego po Mongolię. Do końca 1922 roku bolszewicy umocnili się u władzy.
Świat biernie przyglądał się wypadkom w Rosji. Pomimo przerażenia, jakie początkowo bolszewicy wywoływali, nie zrobiono właściwie nic, aby ocalić rosyjski carat. Nawet Józef Piłsudski był zdania, że lepsi będą bolszewicy, którzy przynajmniej zgadzają się na niepodległość Polski, niż „biali”, którzy nie chcą nawet słyszeć o niezależności Rzeczpospolitej.
30 grudnia 1922 roku I Zjazd Rad w Moskwie zatwierdził utworzenie Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS). Najbardziej zbrodniczego reżimu w dziejach świata.
Upadek Związku Sowieckiego
Kiedy Michaił Gorbaczow został sekretarzem Partii Komunistycznej w 1985 roku i prezydentem Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) w 1988 roku, zaczął wprowadzać wiele reform. Znane są one ogólnie jako pierestrojka, czyli restrukturyzacja gospodarki oraz głasnost – otwartość w dyplomacji, która doprowadziła do polepszenia relacji ze Stanami Zjednoczonymi i państwami zachodnimi.
W samym Związku Sowieckim Michaił Gorbaczow spotkał się z potężną krytyką w kręgu najwyższych urzędników oraz wojska, którzy uważali, że prezydent prowadzi Sowietów do upadku i marginalizuje ZSRS na arenie międzynarodowej.
W sierpniu 1991 roku Michaił Gorbaczow wraz z rodziną spędzał wakacje w daczy w Foros na Krymie. Wtedy grupa wysokich rangą członków partii komunistycznej rozpoczęła zamach stanu. Linie telefoniczne do daczy Gorbaczowa zostały odcięte. Na miejsce przybyli zaś m.in. Walerij Bołdin i Oleg Szenin, którzy poinformowali prezydenta ZSRS o przejęciu władzy. Puczyści zażądali, aby Gorbaczow ogłosił stan wyjątkowy, lecz ten odmówił, wobec czego (18 sierpnia) stwierdzono, że prezydent zostaje przez nich „skazany” na areszt domowy, a wiceprezydent, Giennadij Janajew przejmuje władzę w ZSRS.
Jednocześnie Borys Jelcyn, dowiedziawszy się o areszcie domowym, w jakim znalazł się Gorbaczow, wszedł do moskiewskiego Białego Domu (siedziby rządu i premiera), co udaremniło zajęcie budynku przez puczystów. 21 sierpnia Gorbaczow wrócił do Moskwy i podziękował Jelcynowi za pomoc. Podczas konferencji prasowej obiecał pogłębić reformy państwa, a 24 sierpnia zrezygnował ze stanowiska Sekretarza Generalnego KPZS i wezwał Komitet Centralny do rozwiązania.
Jelcyn nie zamierzał jednak kontynuować współpracy z Gorbaczowem. Wkrótce rozpoczął kampanię wymierzoną przeciwko niemu, krytykując za opieszałość w reformach i pobłażanie ludziom, którzy dopuścili się zamachu stanu. Jelcyn zawiesił także działalność Komunistycznej Partii Rosji, a 6 listopada całkowicie zakazał jej działania. Na Placu Czerwonym, obok flagi ZSRS, zawisła trójkolorowa flaga Rosji.
Od zamachu stanu Gorbaczow stracił, de facto, wszelki wpływ na władzę w państwie. W grudniu Jelcyn przejął już całkowitą władzę w Rosji. Gorbaczow próbował jeszcze ratować „ideę” państwa federacyjnego, lecz spotkało się to ze sprzeciwem kręgów związanych z Jelcynem, a także ze sprzeciwem państw związkowych, które dążyły do wyrwania się spod zależności od Moskwy.
Bez wiedzy Gorbaczowa, 8 grudnia Borys Jelcyn spotkał się z prezydentem Ukrainy Łeonidem Krawczukiem i prezydentem Białorusi Stanisławem Szuszkiewiczem w Puszczy Białowieskiej koło Brześcia na Białorusi i podpisał „porozumienie białowieskie”. W deklaracji zapisano, że Związek Sowiecki przestaje istnieć, a zamiast niego powstaje Wspólnota Niepodległych Państw (WNP). Gorbaczow dowiedział się o wszystkim dopiero, gdy zadzwonił do niego Szuszkiewicz. Prezydent ZSRS (formalnie wciąż nim był) nie mógł nic zrobić. Miał jeszcze nadzieję, że Rosjanie sprzeciwią się tej deklaracji, lecz na próżno. Rady Najwyższe Ukrainy i Białorusi ratyfikowały porozumienie
20 grudnia przywódcy 11 z 12 pozostałych republik – wszystkich z wyjątkiem Gruzji – spotkali się w Ałma-Acie i podpisali Protokół z Ałma-Aty, wyrażając zgodę na demontaż Związku Sowieckiego i formalne utworzenie WNP.
Do upadku Sowietów nie przyczyniły się oczywiście wyłącznie, czy nawet najbardziej reformy Gorbaczowa. Państwo komunistyczne było w latach 80. już mocno osłabione. Sowieci od dawna angażowali się militarnie w wielu częściach globu, chcieli rywalizować z Amerykanami zarówno o dominację na świecie, jak również przegonić ich technologicznie w kosmosie. Niewydolna gospodarka nie pozwoliła na to. Aparat represji, prześladowania opozycji sprawiały też, że coraz więcej ludzi w samym Związku Sowieckim było zmęczonych panowaniem Kremla. Brak odpowiednich reform musiał doprowadzić do upadku państwa.
Pod koniec 1991 roku Gorbaczow został postawiony przed faktem dokonanym. Porozumiał się z Jelcynem i 25 grudnia 1991 roku ogłosił rezygnację ze stanowiska prezydenta Związku Sowieckiego. Następnego dnia, Rada Republik, izba wyższa Rady Najwyższej, formalnie przegłosowała likwidację ZSRS.
26 grudnia w życie weszła decyzja o rozwiązaniu Związku Sowieckiego. W świetle prawa międzynarodowego ZSRS przestał istnieć o północy 31 grudnia 1991 roku.
Czytaj też:
Norylsk. Najsmutniejsze miasto świata rodem z filmu sci-fiCzytaj też:
Mur Berliński. Obalenie muru – symbol końca zimnej wojnyCzytaj też:
Las w miejsce mogił, palenie żywcem, burzone krematoria. Jak Niemcy tuszowali swoje zbrodnie