Jednym z najważniejszych rzymskich jurystów był Gajusz, żyjący w II wieku n.e. Jego dzieło "Institutiones" miało charakter podręcznika, który w sposób przystępny przedstawiał podstawowe zagadnienia prawa prywatnego. Tekst ten cieszył się ogromną popularnością wśród studentów prawa, a jego systematyczny układ – podział na osoby, rzeczy i skargi – wywarł trwały wpływ na rozwój europejskiej tradycji prawnej. Gajusz nie pełnił najwyższych urzędów, lecz zyskał znaczenie jako nauczyciel i teoretyk, którego klarowność wykładu doceniono wieki później przy kodyfikacji Justyniańskiej.
Papinian
Aemilius Papinianus, znany jako Papinian, uchodził za jednego z najwybitniejszych jurystów czasów cesarstwa. Działał na przełomie II i III wieku n.e., pełniąc funkcję prefekta pretorianów za panowania Septymiusza Sewera. Jego "Quaestiones" i "Responsa" stanowiły zbiór opinii prawnych, w których wyróżniał się rygorystycznym podejściem do sprawiedliwości i moralności. Papinian uchodził za autorytet moralny w świecie prawa – mówi się, że odmówił usprawiedliwienia zabójstwa dokonanym przez cesarza Karakallę na bracie Getcie, co przypłacił życiem. Jego dzieła były cytowane w Digestach Justyniańskich częściej niż wielu innych jurystów.
Ulpian
Domitius Ulpianus, znany jako Ulpian, to kolejna wielka postać prawa rzymskiego. Był uczniem Papiniana i także pełnił urząd prefekta pretorianów. Jego ogromny dorobek piśmienniczy – obejmujący m.in. komentarze do edyktu pretorskiego i do prawa cywilnego – sprawił, że stanowił jeden z filarów kodyfikacji Justyniana. To właśnie na podstawie jego dzieł sformułowano wiele zasad prawa, które przetrwały do dziś. Ulpian słynął z definicji prawa jako „sztuki stosowania tego, co dobre i słuszne” oraz z podkreślania wartości sprawiedliwości i równości wobec prawa. Zginął tragicznie w 223 r., zamordowany przez gwardzistów, których reformy usiłował wprowadzać.
Paulus
Julius Paulus należał do grona najwybitniejszych jurystów okresu klasycznego. Tworzył na przełomie II i III wieku n.e., współpracując m.in. z Ulpianem. Jego prace obejmowały komentarze do edyktu pretorskiego, a także opracowania kazuistyczne, w których rozstrzygał sporne przypadki prawne. Paulus był niezwykle płodnym pisarzem – przypisuje mu się autorstwo około 300 ksiąg prawniczych. Wielką część jego dorobku włączono do Digestów, co świadczy o jego znaczeniu. Jego opinie charakteryzowały się praktycznym podejściem do problemów, co czyniło go szczególnie cennym dla późniejszych pokoleń prawników.
Modestyn
Herennius Modestinus, ostatni z wielkich jurystów klasycznych, działał w pierwszej połowie III wieku n.e. Był uczniem Ulpiana i kontynuatorem jego szkoły. Jego pisma obejmowały komentarze oraz podręczniki, z których korzystali studenci prawa. Do historii przeszedł jako autor "Regulae", zbioru podstawowych zasad prawnych przedstawionych w sposób dydaktyczny. Modestyn uchodził za autorytet jeszcze w czasach cesarza Dioklecjana, a jego prace cytowano obok dzieł największych jurystów klasycznych.
Czytaj też:
Leptis Magna. Imponujące ruiny z czasów rzymskich