Grób Nieznanego Żołnierza to miejsce, gdzie obchodzone są najważniejsze święta państwowe takie jak dzień uchwalenia Konstytucji 3 Maja, Święto Wojska Polskiego i Narodowe Święto Niepodległości. Następuje wtedy uroczysta zmiana warty, złożenie kwiatów, przemawiają także najważniejsze osoby w państwie. Jak powstało to niezwykle ważne miejsce pamięci? Kto był jego pomysłodawcą?
Idea i wykonanie
Idea powstania miejsca takiego jak Grób Nieznanego Żołnierza pojawiła się po raz pierwszy we Francji po I wojnie światowej. Niedługo później pomysł ten dotarł do innych krajów, gdzie także postanowiono utworzyć podobne monumenty, które pozwolą upamiętnić wszystkich poległych w wojnach w obronie ojczyzny.
W Polsce idea budowy Grobu Nieznanego Żołnierza pojawiła się w 1921 roku. Powołano wówczas społeczny Komitet Uczczenia Poległych w latach 1914–1921. Proponowano zbudować pomnik w katedrze św. Jana. Jednocześnie inna grupa, stowarzyszenie Polski Żałobny Krzyż, zaprojektowała pomnik niedaleko Parku Skaryszewskiego. Projekty te nie wzbudziły jednak zainteresowania wśród Polaków – oczekiwano czegoś innego.
W 1923 roku sprawa budowy miejsca pamięci dotarła do prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Jego decyzją powołano Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza. Przewodniczącym został generał Tadeusz Rozwadowski, a jego zastępcą generał Lucjan Żeligowski. Innymi członkami Komitetu byli m.in. generałowie Józef Haller, Władysław Sikorski, Kazimierz Sosnkowski i Edward Rydz-Śmigły. Prace Komitety szły jednak powoli. Rok później nie wybrano nawet miejsca, gdzie Grób Nieznanego Żołnierza miałby powstać. Wtedy nastąpiło dość nieoczekiwane zdarzenie.
2 grudnia 1924 roku pod pomnik księcia Józefa Poniatowskiego przy Pałacu Saskim podjechała ciężarówka, z której kilka osób zniosło płytę z napisem „Nieznanemu Żołnierzowi, poległemu za Ojczyznę”. Sprawa odbiła się szerokim echem, wszyscy zastanawiali się, kto ufundował płytę (przypuszczano nawet, że Ignacy Jan Paderewski). Po czasie okazało się, że fundatorem było Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczypospolitej.
Położenie płyty pod pomnikiem księcia Józefa przesądziło niejako sprawę lokalizacji Grobu Nieznanego Żołnierza. Postanowiono, że pomnik powstanie w obrębie placu Saskiego, ostatecznie wybierając środkową część kolumnady Pałacu Saskiego. Architektem Grobu miał zostać rzeźbiarz Stanisław Ostrowski.
Wybór tego miejsca miał także aspekt czysto pragmatyczny – koszty stworzenia Grobu Nieznanego Żołnierza w tym miejscu były bowiem dużo niższe, niż wybudowanie „od zera” kaplicy lub innego monumentu. Jak się jednak niedługo później okazało, pomysł był wyjątkowo trafny i komponował się z otoczeniem.
Budowa Grobu Nieznanego Żołnierza
Pierwszą kwestią był wybór jednego z pobojowisk, gdzie walczyli i ginęli polscy żołnierze. 4 kwietnia 1925 roku w siedzibie Ministerstwa Spraw Wojskowych odbyło się losowanie jednego spośród wybranych pól bitewnych. Selekcji dokonało Biuro Historyczne Ministerstwa Spraw Wojskowych, kierowane przez generałą Mariana Kukiela. Kartkę z nazwą bitwy wylosował najmłodszy obecny na sali kawaler orderu Virtuti Militari, ogniomistrz Józef Buczkowski. Wybranym polem bitwy okazała się bitwa o Lwów, która trwała od listopada 1918 do maja 1919 roku.
Bezimienny żołnierz miał zostać ekshumowany z Cmentarza Orląt Lwowskich. 29 października 1925 roku rozkopano trzy mogiły, na których znajdowały się tabliczki z napisem „Tu leży Nieznany Obrońca Lwowa”. W grobach odkryto szczątki kaprala, sierżanta i osoby bez żadnych stopni wojskowych, mającej jedynie maciejówkę z orzełkiem.
Wyboru dokonała pani Jadwiga Zarugiewiczowa, matka żołnierza, który zginął pod Zadwórzem (17 sierpnia 1920). Zdecydowała ona, że Nieznanym Żołnierzem przeniesionym do Warszawy będzie żołnierz w maciejówce. Czapka ta oznaczała, że był to ochotnik. Jak wykazały badania miał on postrzeloną nogę oraz głowę, a także zaledwie 14 lat.
Trzonem Grobu Nieznanego Żołnierza były trzy środkowe arkady kolumnady Pałacu Saskiego, gdzie wykopano głęboki na 1,5 metra grobowiec. Wnętrze grobowca zostało wyłożone stalowym pancerzem zamykanym stalową płytą z napisem: „Dnia 2 XI 1925 roku zostały złożone w tem miejscu zwłoki nieznanego żołnierza polskiego przeniesione z wybranego losem pobojowiska lwowskiego”. Na trumnie znajdował się napis: „Trumna ta zawiera zwłoki Nieznanego Żołnierza polskiego wzięte z mogiły lwowskiej dnia 29 X 1925 roku”. Na wierzchu ułożono zaś płytę nagrobną z napisem „TU LEŻY ŻOŁNIERZ POLSKI POLEGŁY ZA OJCZYZNĘ”.
Wejścia do Grobu Nieznanego Żołnierza od strony parku Saskiego przysłonięto ozdobnymi kratami, a arkady były przyozdobione freskami. Na ścianach zawieszono również cztery tablice, gdzie wyryto nazwy pól bitewnych, na których walczyli Polacy.
Rzeźbiarz Stanisław Ostrowski był również projektantem trumien, w których złożono Nieznanego Żołnierza. Były to trumna sosnowa, którą umieszczono w trumnie cynowej, a tę w czarnej trumnie dębowej, którą zdobiły orły.
Nieznany Żołnierz złożony do Grobu
Wszystkie działania związane z budową Grobu Nieznanego Żołnierza miały od początku bardzo uroczysty charakter. Polacy byli żywo zainteresowani całym przedsięwzięciem i z uwagą śledzili wszystkie postępy. Największe emocje i wzruszenie wywoływało przeniesienie zwłok Nieznanego Żołnierza z Lwowa do Warszawy oraz złożenie jego szczątków w Grobie pod arkadami Pałacu Saskiego.
Trumna znajdowała się we Lwowie do 1 listopada. Wcześniej z Cmentarza Orląt Lwowskich przewieziono ją na lawecie armatniej do bazyliki archikatedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, gdzie odprawiano nabożeństwa żałobne.
1 listopada 1925 roku trumna z ciałem Nieznanego Żołnierza wyruszyła do Warszawy pociągiem specjalnym (była przewożona tym samym wagonem, co kiedyś ciało Henryka Sienkiewicza). Na trasie pociągu ustawiło się wiele osób, wszyscy chcieli chociaż przez chwilę zobaczyć trumnę. Na swojej trasie pociąg zatrzymywał się wielokrotnie, aby więcej osób mogło oddać hołd poległemu.
Specjalny kondukt dotarł na Dworzec Główny w Warszawie 2 listopada rano. Z dworca trumna wieziona na lawecie armatniej zaprzęgniętej w sześć koni, której towarzyszł m.in. generał Sikorski, a także wielu warszawiaków, wyruszyła do katedry św. Jana. Nabożeństwo żałobne rozpoczęło się o godzinie 11.00 i wzięły w nim udział najwyższe władze państwowe. Mszę celebrował kardynał Aleksander Kakowski.
Po jej zakończeniu trumna ze szczątkami Nieznanego Żołnierza wyruszyła w swą ostatnią podróż w stronę Pałacu Saskiego. Tysiące mieszkańców Warszawy szły wraz z konduktem. Na jego czele znajdował się prezydent, marszałkowie, ministrowie, wyżsi wojskowi, duchowieństwo, delegacje zagraniczne. Centralne miejsce w kondukcie zajmowały zaś matki, które straciły na wojnie dzieci, wdowy, sieroty i inwalidzi wojenni.
Trumnę złożono w grobowcu o godzinie 13:00. Wtedy też zaległa cisza i wszyscy uczcili pamięć Nieznanego Żołnierza chwilą zadumy i modlitwy. Po tym nastąpiła honorowa salwa armatnia.
Wraz z ciałem Nieznanego Żołnierza złożono do Grobu ziemię z innych pobojowisk, gdzie zginęli Polacy, a także akt erekcyjny. Oto jego treść:
„Naród i rząd Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej z jej prezydentem Stanisławem Wojciechowskim na czele, przy udziale przedstawicieli izb ustawodawczych, duchowieństwa wszech wyznań, wojska, władz państwowych i samorządowych, stowarzyszeń społecznych i licznych tłumów ludu złożył w grobowcu na placu Saskim w stołecznym mieście Warszawie wzniesionym, wydobyte ze wskazanego losem pobojowiska lwowskiego zwłoki żołnierza polskiego, który poległ za Ojczyznę, składając w ten sposób wspólny hołd tysiącom bohaterów, którzy w ciągu stutrzydziestoletniej walki o wolność legli na polu chwały za sprawę narodu”.
Grób Nieznanego Żołnierza stał się miejscem bardzo chętnie odwiedzanym przez warszawiaków oraz wszystkich Polaków. Budowa Grobu spotkała się z powszechną aprobatą, a wykonanie artystyczne, które stworzył Stanisław Ostrowski przypadło wszystkich do gustu.
Dalsze losy
W czasie II wojny światowej, kiedy Niemcy zajęli terytorium Polski, oddawanie czci poległemu Nieznanemu Żołnierzowi wiązało się nawet z narażeniem życia. Niemcy doskonale wiedzieli, jak ważnie miejsce w sercach Polaków zajmuje Grób. Od 1942 cały obszar Ogrodu Saskiego był przeznaczony „tylko dla Niemców”.
Niecałe trzy miesiące po upadku Powstania Warszawskiego, pod koniec grudnia 1944 roku, wojska niemieckie wysadziły Pałac Saski. Cudem ocalał jedynie niewielki fragment kolumnady – miejsce spoczynku Nieznanego Żołnierza. Dla Polaków było to bardzo symboliczne.
Tuż po zakończeniu II wojny światowej podjęto decyzję o odbudowie Grobu Nieznanego Żołnierza. Ostatecznie zdecydowano o pozostawieniu go w niemal takim samym stanie, w jakim znajdował się w 1945 roku – był to zaledwie niewielki fragment kolumnady po nieistniejącym już Pałacu Saskim. Całość została zabezpieczona i odnowiona. Uroczystość odsłonięcia Grobu Nieznanego Żołnierza odbyła się 8 maja 1946 roku.
W 1989 roku złożono w Grobie Nieznanego Żołnierza ziemię z mogił katyńskich, a 3 maja 1991 roku odsłonięto 14 kolejnych tablic, na których wyryto miejsca bitew z lat 972–1683, 1768–1921 i 1939–1945. 15 sierpnia 2016 roku prezydent Andrzej Duda odsłonił pierwszą tablicę poświęconą Żołnierzom Wyklętym. Łącznie w arkadach Grobu Nieznanego Żołnierza znajdują się 22 tablice.
Czytaj też:
"Domykanie" kwestii reparacji. W czyim interesie działa rząd?Czytaj też:
Odbudowa Zamku Królewskiego. Nawet komuniści wiedzieli, że to ważny symbolCzytaj też:
Siedmiu niemieckich zbrodniarzy, którzy uciekli do Ameryki po II wojnie światowej