Kruszyniany to najsłynniejsza tatarska wieś w Polsce. 12 marca 1679 roku król Jan III Sobieski wydał w Grodnie przywilej, który pozwalał Tatarom na osiedlenie się m.in. właśnie w Kruszynianach.
Tatarskie korzenie
Tatarami zwykło się w Polsce określać Mongołów. Taka nazwa przylgnęła do nich już w XIII wieku w czasie najazdów armii Batu-chana na Europę Środkowo-wschodnią. Z czasem słowo „Tatarzy” przylgnęło także do innych wyznawców islamu zamieszkujących polskie ziemie.
Tatarzy osiedlali się w Wielkim Księstwie Litewskim od końca XIV wieku, za panowania wielkiego księcia Witolda. Mieszkali głównie w okolicach Wilna, Trok, Grodna i Kowna, a od XVII wieku także w Polsce, głównie na Wołyniu i Podolu, a później też na Suwalszczyźnie. Tatarów nazywano Lipkami lub Muślimami (nazwa „Lipki” pochodziła od tureckiej nazwy Litwy).
Tatarzy osiedlający na się na Litwie i w Polsce byli to przede wszystkim uchodźcy ze Złotej Ordy i Krymu. Za panowania Witolda na Litwie byli bardzo chętnie przyjmowani m.in. dlatego, iż zobowiązywano ich do odbywania służby wojskowej. Tatarzy mogli pielęgnować własną kulturę oraz wyznawać islam. Z czasem część tatarskich rodów doczekała się nadania tytułów szlacheckich. Choć z biegiem lat część Tatarów przeniosła się do Turcji lub uległa spolonizowaniu, to na początku XX wieku około 5,5 tysiąca osób w Polsce wciąż deklarowało narodowość tatarską. Zamieszkiwali oni głownie dwie wsie: Kruszyniany oraz Bohoniki.
Kruszyniany
12 marca 1679 roku król Jan III Sobieski wydał w Grodnie przywilej dla rotmistrzów tatarskich pozwalający na osiedlenie się we wsiach trzech ekonomii królewskich: brzeskiej, kobryńskiej i grodzieńskiej. Jedną z nadanych Tatarom wsi były właśnie Kruszyniany.
Kruszyniany znajdują się we wschodniej Polsce, na Podlasiu (na historycznej Grodzieńszczyźnie). Po wydanym przez Sobieskiego dekrecie osiadło tam 45 tatarskich rodzin, w tym płk Samuel Murza Krzeczowski, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami (1683). Kruszyniany stały się wkrótce prężnie działającym ośrodkiem i jakby centrum muzułmańskiego świata na ziemiach polskich.
Na początku XVIII wieku w Kruszynianach powstał pierwszy meczet. Obecnie stojący we wsi meczet jest drugim z kolei. Został zbudowany prawdopodobnie w drugiej połowie XVIII wieku lub w pierwszej połowie XIX wieku – dokładana data nie jest znana.
Wielu mieszkańców Kruszynian opuściło swoje domy w czasie I wojny światowej. Nie wszyscy wrócili do domów po zakończeniu konfliktu, pozostając na stałe w Rosji.
Liczba Tatarów zamieszkujących Kruszyniany wciąż systematycznie się zmniejsza. Wciąż jednak żyją tutaj potomkowie Tatarów i osoby deklarujące się jako Tatarzy. Kultura i religia muzułmańska są także ważnym elementem lokalnego dziedzictwa. Dawne zwyczaje są cały czas starannie pielęgnowane. Obecni mieszkańcy Kruszynian, także prawosławni i katolicy, są bardzo dumni z historii swojej miejscowości. „Tutaj weekend może trwać dłużej, a sami mieszkańcy śmieją się, że mają aż 3 niedziele… W piątek zaczynają świętować muzułmanie, w sobotę dawniej świętowali Żydzi, a w niedzielę katolicy i prawosławni. Przekorni mieszkańcy nieraz żartowali, że nie ma kiedy pracować, bo z szacunku do sąsiada wypada świętować razem z nim”. – piszą autorzy bloga plannawypad.pl
W Kruszynianach znajduje się także mizar, czyli muzułmański cmentarz. Znaleźć tam można nagrobki mające nawet kilkaset lat (najstarszy pochodzi z 1699 roku). Na terenie nekropolii wciąż chowani są wierni, niekiedy nawet z odległych stron świata. W Kruszynianach znaleźć można również Centrum Edukacji i Kultury Muzułmańskiej Tatarów Polskich, gdzie odwiedzić można niewielkie muzeum.
Czytaj też:
Bitwa pod Parkanami. Dlaczego była ważniejsza od odsieczy wiedeńskiej?Czytaj też:
Dla wiernych i turystów. Siedem słynnych szlaków pielgrzymkowych