Mekka (Mekka al-Mukarramah) to trzecie największe miasto w Arabii Saudyjskiej. Mieszka w niej ponad 2 miliony ludzi. Każdego roku do Mekki przybywają ponadto miliony pielgrzymów. Jedną z pięciu głównych zasad islamu (Hadżdż) jest bowiem odwiedzenie świątyni Al-Kaba w Mekce. Każdy muzułmanin ma obowiązek odwiedzić to miejsce przynajmniej raz w życiu.

Mekka czczona jest jako miejsce narodzin Mahometa. W jaskini znajdującej się w pobliskiej górze Jabal al-Nur Mahomet miał ponadto doznać pierwszego objawienia.

Mekka rządzona jest przez radę miejską złożoną z 14 członków. Na jej czele stoi burmistrz (Amin) powoływany przez rząd saudyjski. Miasto to odwiedzane jest co roku przez miliony ludzi, lecz w zdecydowanej większości to pielgrzymi. Mekka dostępna jest w zasadzie jedynie dla wyznawców islamu. W okolicy świętych miejsc znajdują się ponadto punkty kontrolne, gdzie sprawdzane jest, czy nie zbliża się do nich żaden „niewierny”.

Historia Mekki

W Koranie wzmianka o Mekce pojawia się w trzeciej surze (rozdziale), który nosi nazwę Al-Imran. Werset 96 mówi: „Zaprawdę, pierwszym domem [kultu] ustanowionym dla ludzkości był ten w Bakkah”. Przypuszcza się, że „Bakkah” była to nazwa Mekki w czasach proroka Abrahama (nazywanego Ibrahimem w tradycji islamskiej).

Wczesna historia Mekki jest prawie nieznana. Pierwsza jednoznaczna wzmianka o Mekce w literaturze zewnętrznej pojawia się dopiero w 741 roku n.e. w kronice bizantyńskiej. Ostatnie badania sugerują, że Mekka w czasach Mahometa (pierwsza połowa VII wieku) była niewielkim miasteczkiem (osadą), które zamieszkiwało około 500 ludzi. Mieszkańcy Mekki zajmowali się w tym czasie najprawdopodobniej głównie handlem skórami.

Historia Mekki prezentowana jest inaczej w tradycji islamskiej. Według muzułmanów dzieje Mekki wiązać należy z Ibrahimem (Abrahamem), Hagar i ich synem Ismailem (Izmaelem). Według wyznawców Mahometa historia Mekki rozpoczęła się, kiedy Ibrahim zostawił Hagar oraz Ismaila w jednej z dolin na pustyni. Tam Ismail wraz z Ibrahimem odbudowali później świątynię Kaba, która pierwotnie miała zostać wybudowana przez samego Adama.

W kolejnych wiekach świątynia była miejscem kultu pogańskich bóstw, które czczone były przez miejscowych Arabów. Najważniejszym pogańskim bóstwem Mekki był Hubal, którego kult istniał w tym miejscu aż do czasów Mahometa, czyli początków VII wieku.

Po wprowadzeniu islamu przez Mahometa i zajęciu przez niego Mekki, którą zdobył po uprzedniej ucieczce do Medyny, Kaba została przemieniona w miejsce kultu Allaha i otrzymała nazwę Al-Kaba. Większość budynków świątynnych wówczas zburzono, pozostawiając jedynie Czarny Kamień (Hadżar), który według wierzeń muzułmanów, umieścił w tym miejscu Archanioł Gabriel.

Od około VI wieku Mekka była ważnym centrum handlowym. Między kupcami z Mekki a miejscowymi koczowniczymi plemionami zawarto sojusze. Okoliczna ludność przywoziła do Mekki towary – skórę, żywy inwentarz i metale wydobywane w tutejszych górach. Z miasta wędrowały one do większych miast na wybrzeżu i w głębi lądu. Przez Mekkę przewożono towary z Afryki i Dalekiego Wschodu, które trafiały np. do Syrii. Mieszkańcy Mekki współpracowali z miejscowymi Beduinami, jak i kupcami z Cesarstwa Bizantyńskiego.

Mekka w dobie Mahometa

Mahomet urodził się w Mekce. Data jego przyjścia na świat nie jest znana. Było to prawdopodobnie pomiędzy rokiem 550 a 570. Ojcem Mahometa był Abd Allah ibn Abd al-Muttalib, a matką Amina bint Wahb. Ojciec wywodził się z rodu Haszymitów należącego do jednego z ważniejszych rodów w Mekce.

Ojciec Mahometa zmarł przed jego narodzinami, a matka, kiedy miał 6 lat. Wychowaniem przyszłego proroka zajął się jego dziadek, a kiedy ten umarł, opiekę nad dzieckiem przejął stryj Abu Talib. Był on bogatym kupcem. Być może Mahomet brał udział w jego wyprawach handlowych.

Mając 25 lat Mahomet poślubił 40-letnią wdowę Chididżę. Miała ona kilkoro dzieci z poprzedniego małżeństwa. Również ze związku z Mahometem narodziło się kilkoro dzieci. Najsłynniejszym ich potomkiem była Fatima, której mężem został w przyszłości Ali.

Około 610 roku Mahomet miał doznać pierwszego objawienia. Stało się to w grocie na górze Hira w pobliżu Mekki. Wydarzenie to określa się jako „Noc objawienia”. Wówczas Mahometowi miał ukazać się archanioł Gabriel. Spotkanie z archaniołem miało później powtarzać się jeszcze wiele razy.

Mahomet, za namową żony Chadidży, ogłosił publicznie swoje objawienie i wystąpił jako prorok i wysłannik Boga. Mówił, że głoszona przez niego religia jest „oczyszczoną z błędów” religią Abrahama (chrześcijaństwo i judaizm były Mahometowi dość dobrze znane), uznawanego za ojca religii monoteistycznych.

Głoszone przez Mahometa hasła równości wszystkich ludzi wobec Allaha spotkały się ze sprzeciwem arystokracji w Mekce. Mahomet zaczął ponadto atakować kult bożków, jaki miał miejsce przy świętym kamieniu w sanktuarium Al-Kaby. Początkowo samemu Mahometowi nie groziło jednak w Mekce większe niebezpieczeństwo, gdyż chroniło go pochodzenie: ród Haszymitów był ważny i bogaty, i należało się z nim liczyć. Sytuacja zmieniła się po śmierci stryja Mahometa, Abu Taliba, który dotąd obejmował go protekcją. Mniej więcej w tym czasie (około 619 rok) zmarła też jego żona Chadidża. 24 września 622 roku Mahomet opuścił Mekkę i wyjechał do Madinat an-Nabi, które to miasto w spolszczonej wersji określa się jako Medynę. Wyjazd ten nazywany jest hidżrą. W islamie jest to początek ery muzułmańskiej.

W Medynie Mahomet budował swoje stronnictwo. Wkrótce zaczął, wraz ze swoimi ludźmi, napadać na karawany idące głównie z Mekki. W 627 roku doszło do bitwy zwanej Bitwą Rowów pomiędzy Mekką a Medyną. Rok później pomiędzy miastami doszło do podpisania dziesięcioletniego pokoju. Wtedy Mahomet powrócił do Mekki odwiedzając świątynię Al-Kaba. Pielgrzymka Mahometa odbyła się także rok później. Do dzisiaj rytuał ten jest praktykowany przez wyznawców islamu. Jednym z obowiązków każdego muzułmanina jest przynajmniej raz w życiu udać się na pielgrzymkę do Mekki.

W 630 roku Mahomet, pomimo podpisanego pokoju, zajął Mekkę zbrojnie. Władza Mahometa i wyznawców Allaha rozszerzała się z miesiąca na miesiąc. W końcu muzułmanie zajęli cały Półwysep Arabski i prowadzili dalsze podboje.

Dalsze losy Mekki

Od czasów Mahometa Mekka określana była najświętszym miejscem islamu. Miasto zostało centrum pielgrzymek muzułmańskich. W ciągu kolejnych kilkuset lat Mekka przyciągała miliony pielgrzymów nie tylko z Półwyspu Arabskiego, ale też Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Do kolebki islamu przybywali też liczni uczeni, którzy chcieli mieszkać blisko Kaby.

Mimo swego wielkiego znaczenia dla islamu, Mekka nie była nigdy stolicą żadnego z państw muzułmańskich. Czwarty kalif Ali uczynił stolicą Kufę. Za czasów Umajjadów stolica została przeniesiono do Damaszku, zaś Abbasydzi uczynili stolicą Bagdad, który na kolejne 500 lat stał się centrum politycznym dla wyznawców Allaha. Od końca VII do X wieku Mekka była kilkukrotnie oblegana przez różne wojska. Miastem zainteresowane były różne muzułmańskie frakcje i sekty.

Jeden z najbardziej dokładnych opisów Mekki pozostawił podróżnik i uczony Ibn Battuta, który mieszkał w Mekce przez trzy lata, od 627 do 630 roku. Opisywał on miasto jako „święte sanktuarium”, pozostawił też dość dokładny opis świątyni Al-Kaba. Według jego relacji Święty Meczet był niegdyś dużo większy, ale został zniszczony i odbudowany jako mniejsza świątynia. Na jego ścianach, jak pisał Ibn Battuta, widniały wizerunki proroków, aniołów, a także Jezusa i Jego matki, Marii.

W 1517 roku Mekka dostała się pod panowanie Imperium Osmańskiego, choć zachowała przy tym duży stopień autonomii. W 1803 roku miasto zostało zdobyte przez pierwsze państwo saudyjskie. Saudowie rządzili miastem przez kolejną dekadę. W tym czasie zniszczonych zostało wiele historycznych budowli w Mekce, m.in. grobowce. Wiązało się to z odłamem sunnizmu, który dominował wśród Saudów, czyli wahhabizmem, który odrzuca wszelki kult miejsc i wizerunków (skrajny ikonoklazm). Saudowie zostali pokonani przez Turków w 1813 roku, lecz ich państwo przetrwało i doprowadziło do powstania współczesnej Arabii Saudyjskiej.

Mekka była od zawsze miejscem zamkniętym dla osób, które nie wyznawały islamu. Tylko bardzo nielicznym „niewiernym” udawało się dostać do miasta. Pierwszą słynną osobą, której się to udało był Ludovico di Varthema, który dostał się do Mekki przebrany za muzułmanina w 1503 roku. Kolejna słynna „pielgrzymka” – także w przebraniu – miała miejsce w 1853 roku. Wtedy do Mekki dostał się sir Richard Francis Burton.

Współczesność i kontrowersje

W 1924 roku Mekka ostatecznie dostała się pod panowanie Saudów. Miasto zostało powiększone o kilka dzielnic. Pod rządami Arabii Saudyjskiej znaczna część historycznego miasta została zburzona. Wyburzanie Mekki wciąż trwa i jest przedmiotem kontrowersji, zwłaszcza wśród historyków, a także wśród samych muzułmanów (do likwidacji przeznaczony jest m.in. dom narodzin Mahometa). W miejscu historycznych budowli, zaczęto stawiać nowoczesne hotele, restauracje oraz parkingi.

Największym (i jednym z bardziej dyskusyjnych) budowli jest ogromny hotel Abraj Al Bait, który znajduje się w bezpośredniej bliskości Świętego Meczetu. Ma on 601 metrów wysokości i jest to najwyższy hotel na świecie, a także największy na świecie budynek pod względem powierzchni.

Szacuje się, że pod rządami Arabii Saudyjskiej około 95 procent zabytkowych budynków Mekki, w większości liczących ponad tysiąc lat, zostało dotychczas zburzonych.

Mekka przez lata była zarazem świadkiem wielu tragedii, związanych głównie z okresem pielgrzymek do Al-Kaby. W czasie pielgrzymek (Hadżdż) zginęły dotąd tysiące ludzi. 2 lipca 1990 roku pielgrzymka do Mekki zakończyła się tragedią, kiedy zawiódł system wentylacji w zatłoczonym tunelu dla pieszych. Ponad 1,4 tysiąca osób zostało wówczas uduszonych lub stratowanych na śmierć w panice. 24 września 2015 roku zadeptanych zostało 717 pielgrzymów, a ponad 860 zostało ciężko rannych. W styczniu 2006 roku stratowano 364 pielgrzymów, a ponad trzystu zostało ciężko rannych. W roku 1997 zadeptano 340 pielgrzymów, a w roku 1994 – 270 ludzi.

20 listopada 1979 roku dwustu uzbrojonych dysydentów dowodzonych przez Juhaymana al-Otaibiego zajęło Wielki Meczet, twierdząc, że saudyjska rodzina królewska nie reprezentuje już czystego islamu. Rebelianci wzięli jako zakładników dziesiątki tysięcy pielgrzymów i zabarykadowali się w meczecie. Oblężenie trwało dwa tygodnie i spowodowało śmierć kilkuset osób oraz znaczne zniszczenia świątyni. Al-Kabę odbito ostatecznie z rąk dysydentów. Od tamtej pory świątynia jest wciąż rozbudowywana (już dziś jest to największa świątynia na świecie, zdolna pomieścić 4 miliony ludzi). Władze Arabii Saudyjskiej zapowiadają cały czas dalszą rozbudowę Świętego Meczetu, deklarując przy tym wyburzanie kolejnych historycznych budynków.

Czytaj też:
QUIZ: Będziesz zaskoczony. Czy dużo wiesz o Arabii Saudyjskiej?Czytaj też:
Mahomet. Życie twórcy islamu. Co o nim wiadomo?Czytaj też:
Upadek Konstantynopola. Dzień żałoby dla wszystkich chrześcijan