Kraków był po Lwowie chronologicznie kolejnym miastem, w którym na początku XX wieku zaczęły powstawać polskie towarzystwa i kluby sportowe. Ta dawna stolica Polski już w II połowie XIX wieku była miejscem wyjątkowym pod wieloma względami, nazywanym patetycznie: „duchową stolicą Polski”. Przyczyn takiego postrzegania miasta było wiele. Duże znaczenie miało zachowanie w pamięci czasów wielkości Rzeczpospolitej, kiedy to Kraków był wspaniałą siedzibą władców. Ponadto, do ważnych czynników budujących taki wizerunek miasta można zaliczyć nagromadzenie istotnych dla narodu pamiątek i zabytków. I wreszcie, dzięki zachowaniu stosunkowo dużej swobody politycznej pod zaborem austriackim, w Krakowie mogła się rozwijać polska kultura. Wraz z nią coraz bardziej popularny stawał się sport i piłka nożna, pod które podwaliny położył Henryk Jordan.
Lwowskie drużyny w Krakowie
Pierwszym poświadczonym źródłowo meczem futbolowym na terenie Krakowa było rozegrane 5 lipca 1896 roku spotkanie, pomiędzy dwiema drużynami, wywodzącymi się z „Sokoła”. Grali między sobą Biali z Czerwonymi, a wydarzenie to opisała krakowska gazeta „Nowa Reforma”. Jednak był to raczej odosobniony przypadek. Piłka nożna nie była jeszcze w Krakowie popularna. Prawdziwą falę rozwoju futbolu na ziemiach mieszczących się w granicach dzisiejszej Małopolski przyniósł 6 czerwca 1906 roku, kiedy to doszło do pierwszego kontaktu piłkarzy lwowskich i krakowskich. W Parku Jordana rozegrano wtedy zawody, w których wystąpili przyjezdni ze Lwowa – Czarni oraz Klub Gimnastyczno-Sportowy IV Gimnazjum, a rywalami ich były drużyny złożone z krakowskiej młodzieży szkół średnich oraz krakowskiej młodzieży akademickiej.
Lwowskie drużyny w meczach wykazały wyższość nad krakowskimi rówieśnikami, jednak sam ich przyjazd wywołał wśród mieszkańców wielki entuzjazm i podziw. Jak opisywał to wydarzenie później naoczny świadek Józef Lustgarten w jubileuszowym wydawnictwie na 30-lecie Cracovii: „Furorę zrobiło samo pojawienie się Czarnych. Drużyna w dresach sportowych, obuwiu futbalowym, wywarła głębokie wrażenie. Tym bardziej, że Krakowiacy, którym Lwów chciał wygodzić strojem sportowym, odrzucili propozycję i dumnie stanęli do gry w szkolnych, codziennych, a może nawet niejeden w świątecznym – mundurkach”.
Ten niepowtarzalny, zapierający dech w piersiach u oglądających pokaz futbolu, zaprezentowany przez drużyny ze Lwowa, zapoczątkował proces gwałtownego rozwoju tej dyscypliny sportu pod Wawelem. Bezpośrednią konsekwencją tego było utworzenie drużyn piłkarskich w prawie każdym gimnazjum w mieście. Wydarzenia z czerwca 1906 roku oprócz reklamy piłki nożnej, zapoczątkowały zorganizowany futbol na ziemi krakowskiej. W kwestii przejęcia angielskich zasad gry, jak i rozwoju dyscypliny sportu - Kraków dużo zawdzięczał właśnie Lwowiakom.
Inteligencka elita - twórcy sukcesu piłki nożnej
Podobnie jak było to w Leopolis, w Krakowie ważną rolę przy powstawaniu zorganizowanego futbolu odegrały pojedyncze jednostki, wywodzące się często z wykształconych sfer inteligenckich. Warto tu wymienić Mariana Tokarskiego i Tadeusza Konczyńskiego. Pierwszy z nich, Tokarski (ur. w 1862 r.), absolwent Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, był lekarzem, który zajmował się także, podobnie jak Jordan (był nawet współpracownikiem twórcy słynnych Ogrodów) popularyzowaniem wychowania fizycznego wśród młodych mieszkańców Krakowa. Tokarski przyczynił się przede wszystkim do upowszechniania właśnie piłki nożnej, zapoczątkowując zorganizowane treningi w 1903 roku.
Czytaj też:
Narodziny piłki nożnej we Lwowie. Piłkarze wśród obrońców Lwowa
Druga postać – Tadeusz Konczyński, doktor i literat, który zdobył wiedzę na temat futbolowych przepisów w ojczyźnie tego sportu – Wielkiej Brytanii, nie tylko zajmował się krzewieniem gry w piłkę wśród młodzieży, organizowaniem drużyn, zawodów, ale też zainicjował w Krakowie wsparcie dla adeptów tej dyscypliny, także finansowe. „Ponieważ po wakacjach (1906 r.) młodzież sama nie umiała «rozkręcić» piłkarskiej karuzeli, Konczyński, który jej w tym pomógł, słusznie zasłużył na miano męża opatrznościowego krakowskiego futbolu - pisze Marynowski w książce «Cracovia-Wisła. 1906-2006. Święta wojna-święta zgoda». - Skupił wokół siebie tych, którzy stanowili trzon istniejących drużyn. Materialnie też pomógł młodym zawodnikom poprzez wyekwipowanie ich w prawdziwy sprzęt”.
Powstanie i początki Cracovii
Właśnie na jednym z turniejów zorganizowanym przez Tadeusza Konczyńskiego na przełomie września i października 1906 r. pojawiły się po raz pierwszy drużyny nazwane Cracovia i Wisła. Cracovia była wcześniej drużyną Akademików, którzy połączyli się wiosną 1907 z drużyną „Biało-Czerwonych”. Od tych drugich Cracovia przejęła barwy, które tworzyły charakterystyczne pasy. Przyjęcie tych kolorów, nawiązujących do barw narodowych Rzeczpospolitej, było pewną formą patriotyzmu, ale też wiązało się to z dużą odwagą założycieli, ze względu na zakaz manifestowania przynależności do prawdziwej ojczyzny na terenie ówczesnej autonomii Galicyjskiej. 1906 rok jest jedynie datą zwyczajową.
Działalność Cracovii została faktycznie prawnie zalegalizowana trzy lata później. Jak pisze Dudek w artykule „Podstawy prawne zrzeszeń sportu piłki nożnej na terenie Galicji”: „KS Cracovia jako stowarzyszenie sportowe o celach niezarobkowych otrzymało pisemne potwierdzenie prawnego istnienia w dniu 27 XI 1909 r, przez c.k. Namiestnictwo we Lwowie, na podstawie austriackiej Ustawy z 15 listopada 1867 r. o prawie stowarzyszania się”. Pomysłodawcą samej nazwy Cracovia był wymieniany już wcześniej Józef Lustgarten. W początkach istnienia popularnych „Pasów” ważną rolę odegrał obcokrajowiec, William Calder, przyjezdny z ojczyzny futbolu, a więc z Wysp Brytyjskich. Był on inicjatorem pierwszego statutu klubu i herbu, który istnieje do dziś. Już od samego początku istnienia Cracovii można zauważyć, że klub nie był hermetyczny etnicznie, a dobrym tego przykładem jest stworzenie słynnej chorągiewki w biało czerwone pasy, służącej do dzisiaj za herb, której pomysłodawcami był, już wymieniany anglik – Wiliam Calder, Józef Lustgarten, pochodzenia żydowskiego oraz Polak – Wacław Wojakowski.