Kopiec Kościuszki był darem tym bardziej cennym, poświęconym pamięci bohatera narodowego zrywu, gdyż od niemal trzech dekad Rzeczpospolita nie istniała na mapach Europy.
W hołdzie przywódcy insurekcji
Tadeusz Kościuszko zmarł w 1817 roku. Jeszcze za życia inicjator insurekcji nazwanej od jego nazwiska, kościuszkowską, był otoczony legendą, wielkim szacunkiem i nimbem bohatera narodowego. Szczególną pamięcią cieszył się zwłaszcza w Krakowie, gdzie 24 marca 1794 roku złożył przysięgę jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. To wydarzenie symbolicznie rozpoczęło powstanie kościuszkowskie. Także w Krakowie, na Wawelu spoczęły szczątki Tadeusza Kościuszki.
Z chwilą śmierci Kościuszki narodził się pomysł, aby upamiętnić wybitnego Polaka. Rozpoczęto publiczną zbiórkę na budowę odpowiedniego monumentu. Dość długo trwały dyskusje, jaką formę powinien przyjąć pomnik. Ostatecznie zgodzono się na usypanie kopca, który miał przypominać inne kopce istniejące już w Krakowie: kopiec Krakusa i Wandy. Był to symbol siły i trwałości oraz pomnik, którego żadni wrogowie nie zdołaliby obalić.
Decyzję w roku 1820 zatwierdził Senat Rządzący Wolnego Miasta Krakowa. Miejscem usypania kopca miało być Wzgórze św. Bronisławy. Początek prac nastąpił 16 października 1820 roku. Było to dla Krakowa wielkie wydarzenie. Do Grodu Kraka przybyli Polacy z wszystkich trzech zaborów, a także liczni weterani insurekcji kościuszkowskiej, chłopi oraz młodzież.
„Nazajutrz po trzeciej rocznicy śmierci 16 października 1820 r. odbyła się uroczystość założenia podstawy pomnika. Uroczystość miała religijno-patriotyczny charakter. Uczestniczyły w niej władze Rzeczypospolitej Krakowskiej, przedstawiciele Kapituły wawelskiej i Senatu uniwersyteckiego, przedstawiciele wszystkich stanów społecznych z Krakowa i z innych ziem Polski, teraz pod zaborami. Chłopi przywieźli ziemię z pola bitwy pod Racławicami. Przemawiał generał wojsk polskich Księstwa Warszawskiego jeden z ostatnich sekretarzy-adiutantów Kościuszki, dalszy jego krewny i spadkobierca – Franciszek Maksymilian Paszkowski. W odważnej swej mowie przypomniał, iż »nic drogocenniejszego nad wolność i niepodległość« i zwrócił się do chłopów »bez których nic prawdziwie wielkiego, nic doniosłego dokonać się nie może«. W uroczystości uczestniczyli też cudzoziemcy – włoska śpiewaczka Angelika Catalani, która dochód ze swego krakowskiego koncertu przeznaczyła na cel sypania Mogiły i Bertel Thorvaldsen – wybitny duński rzeźbiarz europejskiej sławy, m. in. autor pomnika Księcia Józefa Poniatowskiego dla Warszawy. Oni to (Catalani i Thorvaldsen) jako pierwsi, ale nie jedyni cudzoziemcy, przyłożyli rękę do budowy tego niezwykłego Pomnika dla obywatela świata. Wkrótce też posłano z Krakowa zredagowane w języku francuskim noty do Stanów Zjednoczonych, Anglii i Francji, informujące o wznoszonym w Krakowie Pomniku dla Kościuszki. Sypanie Kopca od początku więc nabrało, można rzec, wymiaru międzynarodowego, ale przede wszystkim było to dzieło Polaków”. – czytamy na stronie www.kopieckosciuszki.pl w artykule pt. „16.10.1820. Założenie podstawy Pomnika”.
Większość prac przy usypywaniu kopca wykonywali ochotnicy. Udział w przedsięwzięciu stał się niemal patriotycznym obowiązkiem. Wiele osób przyjeżdżało do Krakowa, aby dosypać do kopca choćby symboliczną łopatę. Była to także atrakcja dla przebywających w Krakowie cudzoziemców, którzy również brali udział w pracach.
Otwarcie miejsca pamięci
Budowę Kopca Kościuszki zakończono 25 października 1823 roku. Kopiec miał 80 metrów średnicy u podstawy i 34 metry wysokości. Opiekę nad kopcem przejął Komitet Budowy Pomnika Tadeusza Kościuszki. Komitet ten zwany jest dziś Komitetem Kopca Kościuszki. Istnieje on więc tak długo, działając nieprzerwanie, jak sam Kopiec.
Początkowo planowano stworzyć wokół kopca osadę dla rodzin chłopskich, które brały udział w powstaniu kościuszkowskim. Pomysłu nie udało się zrealizować, gdyż Austriacy przeznaczyli cały pobliski teren na stworzenie fortyfikacji.
Sprawa ich budowy nabrała tempa po powstaniu krakowskim (1846) i wydarzeniach Wiosny Ludów (1848). Austriacy, po powstaniu krakowskim, włączyli Wolne Miasto Kraków w skład Austro-Węgier. Później zaczęto walczyć z różnymi przejawami polskości, likwidując lub umniejszając wartość miejsc pamięci. W latach 1850-1856 wokół Wzgórza św. Bronisławy powstały umocnienia. Wokół samego kopca Kościuszki powstał fort cytadelowy nr 2 „Kościuszko”. Wszyscy chętni mogli jednak odwiedzać kopiec od wschodu do zachodu słońca. W 1860 roku na szczycie umieszczono granitowy kamień z wyrytym napisem „Kościuszce”. Został on zlikwidowany w czasie pierwszej wojny światowej, kiedy Austriacy zainstalowali na jego miejscu punkt obserwacyjny.
W dwudziestoleciu międzywojennym kopiec Kościuszki stanowił dużą atrakcję turystyczną. W czasie drugiej wojny światowej znajdowała się tam siedziba dowództwa wojsk sowieckich.
Komunistyczne władze, które zainstalowały się w Polsce po 1945 roku, chciały początkowo wyburzyć całość fortyfikacji z okresu zaboru austriackiego. Zamierzenie zrealizowano tylko częściowo, gdyż miłośnicy zabytków mocno się mu sprzeciwiali. Władze uznały ponadto, że wyburzenie kosztuje niewspółmiernie dużo i pomysł porzucono.
W 1977 roku w części fortyfikacji utworzono hotel. Przez wiele lat brakowało środków na pełną renowację kopca Kościuszki. Poważnym uszkodzeniom uległ on w roku 1997 w czasie potężnych opadów deszczu. Komitet Honorowy Ratowania Kopca Kościuszki zebrał środki na odnowienie zabytku. Kopiec jest udostępniony zwiedzającym od 2002 roku. Dzisiaj można wejść na kopiec, a także odwiedzić kaplicę św. Bronisławy, Muzeum Kościuszkowskie z ciekawymi ekspozycjami oraz Ogród Kościuszkowski.
Kopiec Kościuszki znajduje się w zachodniej części Krakowa na terenie dzielnicy administracyjnej Zwierzyniec, na Wzgórzu św. Bronisławy. W Krakowie, oprócz kopca Kościuszki, znajdują się także cztery inne kopce. Najstarsze to kopce Krakusa i Wandy. Największym jest kopiec Józefa Piłsudskiego, a najmłodszym i najmniejszym, kopiec Jana Pawła II.
Czytaj też:
Koniec marzeń powstańców kościuszkowskich. Dlaczego pod Maciejowicami wszystko poszło nie tak?Czytaj też:
Tu bije serce polskości. Najstarsze takie miejsce w Polsce: Muzeum Narodowe w KrakowieCzytaj też:
Twierdza zamojska. Kawał polskiej historii ukryty w murach warowni