Stworzona przez nich cywilizacja odegrała kluczową rolę w dziejach Starożytnego Wschodu, a przez to i w dziejach całej ludzkiej cywilizacji.
Społeczność
Sumerowie byli niezbyt liczną grupą ludnościową, która dzięki wysokiej kulturze zawładnęła Dolną Mezopotamią i wchłonęła dawną, presumeryjską ludność. Przez całe III tys. p.n.e. trwał napływ na tereny sumeryjskie semickich ludów z Syrii, które również ulegały wpływom cywilizacji Sumerów. W tym czasie pod względem politycznym Sumer stanowił system niewielkich miast - państw. Do najważniejszych należały: Lagasz, Uruk, Ur, Nippur i Sippar, lecz było, ich znacznie więcej.
U Sumerów powstały pierwsze miasta-państwa. Miastu przewodził en - kapłan-małżonek bogini Inanny (akadyjskiej Isztar) w czasie pokoju sprawujący funkcje administracyjno-gospodarcze, a w czasie wojny militarne. Nie był on jednak absolutnym władcą.
Słabnącym Sumerom, na których terenach toczyły się ustawiczne walki, ostateczny cios zadali nowi przybysze semiccy, Amory ci, którzy od początku drugiego tysiąclecia poczęli się pojawiać na obszarze Mezopotamii. Początkowo bez większego politycznego znaczenia, skupili się wokół miasta Babilon, dotąd nie odgrywającego większej roli w dziejach, Sumero-Akadu. Walka o panowanie na terenie Mezopotamii długo się ważyła: uczestniczyli w niej władcy Babilonu, inni Amoryci, Elamici, Asyryjczycy i semiccy władcy Mari. Ostateczny tryumf należał do Hammurabiego.
Decyzje o wojnie czy pokoju spoczywały w rękach "zgromadzenia żołnierzy", zaś sprawy bieżące to działka "rady starszych". W ich ręku skupiona była władza administracyjna, wojskowa, sądownicza i religijna - był to, więc ustrój teokratyczny. Stopniowo wyodrębniła się władza naczelnika wojskowego. W toku wojen między miastami o hegemonię wykształciła się w nich arystokracja wojskowa wspierająca naczelnika w jego walce o dominację. Najpotężniejsi władcy zakładali krótkotrwałe dynastie panujące nad całym Sumerem (najsilniejsza I dynastia z Ur ok. 2500 roku). Ciągłe walki między sumeryjskimi miastami doprowadziły je do osłabienia i w efekcie ulegnięcia w XXIII w. inwazji semickich Akadów. Trwający kilka wieków proces wchłaniania Sumerów przez ludysemickie został zakończony, całą ich kulturalną spuściznę przejęli zwycięscy Amoryci.
Gilgamesz…
Najbardziej znaną postacią tej cywilizacji sprzed 5 tysięcy lat jest Gilgamesz, który sprawował funkcję ena w mieście Uruk. Żył w 28 wieku p.n.e. i musiał bez wątpienia być postacią wybitną. Doprowadził do zjednoczenia miast-państw Eanny, Uruk i Kullab. Jego żywot jest owiany tajemnicą, gdyż jego postać obrosła olbrzymią ilością legend Jego postać i legendy o nim świadczą o ewolucji stanowiska. W eposie Gilgamesz i Aka pokazany jest konflikt między miastami-państwami Uruk i Kisz, którego władca zamierzał podporządkować sobie Uruk. Gilgamesz postanowił walczyć o niezależność, co zaaprobowało "zgromadzenie żołnierzy", a czemu sprzeciwili się "starsi". Wówczas Gilgamesz przypomniał, że panem, Uruk nie został z ich woli, lecz jest wybrańcem bogów, co oznaczało przekreślenie znaczenia "zgromadzenia żołnierzy" i rodzenie się jedynowładztwa. Następnym, choć odległym o 5 wieków ważnym etapem na drodze do tego było utworzenie przez Sargona z Akadu pierwszego scentralizowanego państwa i założenie pierwszej dynastii akadyjskiej.
W okresie starobabilońskim (XVIII-XVII w. p.n.e.) część sumeryjskich opowieści o Gilgameszu i jego przygodach przetworzono w jeden lub kilka – zachowanych niestety jedynie wefragmentach – poematów w języku akadyjskim (tzw. wersja starobabilońska "Eposu o Gilgameszu"). Wersja ta znana jest pod nazwą "šūtur eli šarrī" (tłum. "Przewyższający wszystkich królów"), powstałą od pierwszych słów rozpoczynających ten utwór. Znanych jest jedenaście fragmentów wersji starobabilońskiej, w tym trzy niemal kompletne tabliczki. Zachowane fragmenty zawierają m.in. opis spotkania Enkidu z hierodulą Szamkatum (występującą w wersji standardowej pod imieniem Szamhat), spotkania Enkidu z Gilgameszem w Uruk, wyprawy obu bohaterów do Lasu Cedrowego przeciwko Huwawie (w wersji standardowej Humbaba), spotkania Gilgamesza z karczmarką Siduri i przewoźnikiem Sur-sunabu (w wersji standardowej Ur-szanabi).
Czytaj też:
Dramaty w cieniu piramid. Okrutni i pomysłowi władcy EgiptuCzytaj też:
Teotihuacan. Niezwykłe miasto Azteków