Rzeczpospolita. To słowo od pokoleń kojarzymy z naszym państwem, stosując je wymiennie z nazwą Polska. Historię naszej Ojczyzny dzielimy umownie na okres I Rzeczpospolitej, II Rzeczpospolitej i III Rzeczpospolitej. Okresy te niekoniecznie pokrywają się z epokami historycznymi, lecz dla Polaków taka periodyzacja jest niemal instynktownie zrozumiała.
Rzeczpospolita – od kiedy?
Słowo Rzeczpospolita kojarzymy z państwem, które powstało w roku 1569. Była to Rzeczpospolita Obojga Narodów, państwo polsko-litewskie, unia personalna Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Czy słowo Rzeczpospolita w odniesieniu do Polski pojawiło się jednak dopiero w połowie XVI wieku?
Pierwszy raz Rzeczpospolita, jako określenie Królestwa Polskiego, pojawiło się oficjalnie na dokumencie z 1358 roku. Akt ten, wydany dokładnie 16 lutego 1358 roku, zawierał tekst przysięgi na wierność królowi Kazimierzowi Wielkiemu, którą składał przywódca rycerskiej konfederacji wielkopolskiej Maciej Borkowic.
W tamtym czasie Polska określana była jednak na ogół jako Królestwo Polskie lub po prostu jako Korona lub Polska. Określenie Korona Królestwa Polskiego zaczęło być powszechnie stosowane dopiero w chwili wygaśnięcia męskiej linii dynastii Piastów, wraz ze śmiercią Kazimierza Wielkiego, kiedy tron w Krakowie objęła dynastia Andegawenów (Ludwik Węgierski, a po nim Jadwiga Andegaweńska).
„Korona Królestwa” to określenie, które w Europie pojawiło się w XIII wieku, początkowo we Francji. Oznaczało ono państwo wraz ze swoimi prawami i historycznym terytorium, w przeciwieństwie do państwa będącego dziedziczną własnością poszczególnych królów i dynastii.
I Rzeczpospolita
Symbolicznym początkiem I Rzeczpospolitej były przywileje cerkwicko-nieszawskie z 1454 roku oraz konstytucja Nihil Novi z 1505 roku.
Nazwa Rzeczpospolita Polska była używana jako oficjalna nazwa państwa polsko-litewskiego od drugiej połowy XVII wieku. Państwo to określane jest również jako I Rzeczpospolita. Ustrój istniejącego wówczas państwa nazywa się demokracją szlachecką. W państwie tym prawa polityczne miało około 10 procent wszystkich mieszkańców, co w warunkach ówczesnej Europy było liczbą dużą.
Księstwo Warszawskie i Królestwo Polskie
Rzeczpospolita Obojga Narodów, I Rzeczpospolita upadła w 1795 roku po trzecim rozbiorze. Przez następne lata ziemie polskie podzielone były pomiędzy trzech zaborców. W 1807 roku, na mocy traktatu w Tylży powstało Księstwo Warszawskie. Księstwo było związane unią personalną z Królestwem Saksonii. Choć formalnie niepodległe, z własną konstytucją, Sejmem, rządem i armią oraz władcą, którym był król saski, Księstwo Warszawskie było, de facto, w pełni zależne od napoleońskiej Francji.
Królestwo Polskie powstało po upadku Księstwa Warszawskiego i przegranej Napoleona Bonaparte, w roku 1815 roku. Fasadowe państwo utworzone została decyzją kongresu wiedeńskiego. Było ono połączone unią personalną z Imperium Rosyjskim i istniało w latach 1815-1832. Najważniejszym aktem prawnym Królestwa była Konstytucja Królestwa Polskiego.
II Rzeczpospolita
II Rzeczpospolita to określenie dla Rzeczpospolitej Polskiej istniejącej w latach 1918-1945. Państwo polskie w roku 1918 odzyskało niepodległość po 123 latach rozbiorów. II Rzeczpospolita powstała, de facto, w chwili, kiedy 14 listopada 1918 roku Rada Regencyjna przekazała pełnię władzy cywilnej i wojskowej w Królestwie Polskim Józefowi Piłsudskiemu.
Za koniec II RP uważa się dzień 5 lipca 1945 roku, kiedy rząd Rzeczpospolitej Polskiej na uchodźstwie utracił poparcie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, a po nich kolejnych państw należących później do ONZ. Państwa te uznały wówczas komunistyczny rząd utworzony w Polsce z ramienia Moskwy (Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej).
Choć II Rzeczpospolita oficjalnie nie była uznawana, tradycję przedwojennego rządu polskiego kontynuowano. Ostatnim prezydentem RP na uchodźstwie, desygnowanym w trybie konstytucji kwietniowej z 1935 roku, był Ryszard Kaczorowski.
Polska po 1945 roku
W latach 1944-1952 oficjalną nazwą państwa polskiego była Rzeczpospolita Polska. W 1952 roku uchwalono nową konstytucję (wzorowaną na konstytucji ZSRS), a nazwę państwa zmieniono na Polska Rzeczpospolita Ludowa.
W roku 1989 Sejm PRL przywrócił z dniem 31 grudnia 1989 roku historyczną nazwę państwa polskiego, czyli Rzeczpospolita Polska. Dzieje Polski po upadku Polski Ludowej określa się jako okres III Rzeczpospolitej. Za dokładną datę uznaje się 4 czerwca 1989 roku, czyli pierwsze, jeszcze wówczas częściowo wolne wybory (wybory kontraktowe). 22 grudnia 1990 roku insygnia władzy prezydenckiej prezydent Ryszard Kaczorowski przekazał na ręce prezydenta Lecha Wałęsy.
Czytaj też:
Konstytucja PRL. Pod dyktando ZSRS, z odręcznymi poprawkami StalinaCzytaj też:
Pierwsza wolna elekcja. Jak przebiegała, kto wziął w niej udział?Czytaj też:
Rokosz Zebrzydowskiego. Jak i dlaczego przelano bratnią krew